İzmir’de 2005 yılında peş peşe yaşanan 5,7 ve 5,9 büyüklüğündeki zelzelelerin akabinde binaların dayanıklılığının tespiti üzerinde çalışmaya başlayan İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) Mühendislik Fakültesi Makina Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhan Özdemir, üniversitenin inşaat ve bilgisayar mühendisliği kısmındaki akademisyenlerin de takviyesiyle “bina travma endeksi” projesi yürüttü.
Patenti alınan ve laboratuvar ortamında başarılı sonuçlara ulaşılan sistemde, kolonların içine yerleştirilen sıcaklık, ivme, nem, kuvvet sensörlerinden elde edilen datalar, kablosuz irtibatla bilgisayara aktarılıyor. Binaların travma hafızasını kapsayan bu datalar işlenerek sağlamlığı gösterecek “travma endeksi” oluşturulabiliyor.
Binaları ayakta tutan kolonların sıhhati hakkında bilgi verecek travma endeksinin, lokal idareler ve ilgili bakanlıkça da takip edilebilmesi öngörülüyor.
BİNALAR KONUŞUR HALE GELECEKLER
Prof. Dr. Özdemir, teknolojinin gelişmesiyle birçok objenin “akıllı” hale geldiğini lakin binalarla irtibat kurulan bir metot olmadığını söyledi.
Binalardaki kusur ve hasar tespitinin fakat dışarıdan bakılarak yahut betona ziyan vererek yapılabildiğine dikkati çeken Özdemir, “O an aslında binaların bizimle konuşmadığını anladık. Binaları konuşturmak gerektiğini düşünerek yola çıktık.” dedi.
Betonun içine gömülü bir sistemle yapıyı izleme fikrinin doğması sonrası laboratuvar çalışmalarına odaklandıklarını lisana getiren Özdemir, “Betonun içine koyduğumuz bu ünite içerisinde nem sensörleri, zelzele algılayacak ivme sensörleri, demirdeki korozyonu görecek korozyon sensörleri ve yaşı ölçecek bir parametreyi dahil ettiğimiz bir endeks çıkarttık. Buna Bina Travma Endeksi BITEX ismini verdik. Umarım üniversal de olur, tüm dünyaya yayılır. Dileğimiz binaların bundan sonra bizimle konuşmasıdır. Kolonların anlık sıcaklık, nem, korozyon ve üzerindeki kuvvet bilgileri, isterseniz bilgisayara, isterseniz cep telefonlarına akmaya başlayacak.” diye konuştu.
Prof. Dr. Özdemir sistemin içinde bir dizi sensör olacak kürelerin, bina üretimi sırasında kolonların farklı noktalarına yerleştirilmesini içerdiğini aktararak, ayrıyeten sensörlerden bilgi akışı için kablosuz sistem de tasarlandığını kaydetti.
Sensörler sayesinde binanın başından geçenlerin hafızaya alınacağını anlatan Özdemir, şöyle konuştu:
“O binanın tarihçesine bakacak olursanız nem bilgileri stabil gidiyorsa pek bir sorun olmamış demektir. Lakin şayet bundan iki üç sene öncesinde o kolona ilişkin nem datalarında ani bir artış olmuşsa bu yer bir su baskınıyla karşılaşmış demektir. O kolonda şayet çok kısa bir mühlet için 300-400 derecelere çıkan bir sıcaklık varsa anlayacağız ki o binanın bir yangın geçmişi de var. O binadan mülk alacaklar, bu potansiyel travmatik geçmişe bakarak karar verebilecek. Kuvvet çok değerli bir parametre olacak. Kaçak kat ve binanın kolon kesilmesi problemleri açısından kıymetli. Kolonun taşıdığı yükteki değişimler sensör sayesinde görülebilecek. Yük artışı kaçak kat olduğu manasına gelecek. Kolon kesildiğinde gelen datalar apansız ortadan kalkacaktır.”
Sistemin, dataların mahallî idare ve ilgili bakanlığa anlık olarak iletilmesini içerdiğini de lisana getiren Özdemir, bir binanın travma geçmişinin o binanın yanına gitmeden görülebileceğini söyledi.
KUSURLARIN ÖRTÜLMESİ MANA TABİR ETMEYECEK
Prof. Dr. Özdemir, Türkiye’nin sarsıntı açısından yüksek riskli bir ülke olduğuna dikkati çekerek, bu sistemin hayata geçirilmesinin binaların durumunun takip edilmesi için kıymet taşıdığını vurguladı.
Zaman vakit sarsıntı, sel, yangın üzere travmaların izlerinin sıva ve boya üzere tekniklerle örtülmeye çalışıldığını aktaran Özdemir, sistemin buna da tahlil olacağını söyledi.
Hedeflerinin can kayıplarını önlemek olduğunun altını çizen Özdemir, “Depremlerin bize hatırlattığı maalesef acı deneyimleri de dikkate aldığımızda yeni bir mantaliteyle bu yeni yüzyıla devam etmek gerektiğini görüyoruz.” dedi.
Özdemir, sistemin bina maliyetine önemli bir yük getirmeyeceğini, yüzde 1-2’lik bir artışa neden olabileceğini belirterek, laboratuvar ortamında başarılı olan sistemin hayata geçirilmesi için gerçek binalarda denenmesi gerektiğini, çalışmaların maliyeti nedeniyle projeye takviye beklediklerini kelamlarına ekledi.
