Orta vadeli program nedir? Kaygıya deva mıdır?
Ekonomi idaresi ve Cumhurbaşkanı, Körfez ülkelerini birkaç kere tavaf ettiler. Öncelikle bu ülkelerden döviz/ kaynak bulmaya çalışılıyor.
Körfez ülkeleri arayışından evvel Rusya’ya olan döviz borçlarımızı erteledik, Rusya’dan medet umuyoruz, doğalgaz ve petrol borçlarımızı ertelemesini istiyoruz.
Son olarak dış borçlarımızın çok fazla olduğu ve daima borç talep ettiğimiz batılı bankalarla görüşmeler yapılıyor, bir ortaya geliniyor.
Küresel finansal sisteme göbekten bağlı bir ülke.
Türkiye 1990’lı yılında sermaye hareketlerini özgür bıraktığından beri, Batılı bankalar ve piyasalarla sürekli bir bağ halindedir. Hem devlet hazinesi, hem kamu ve özel bankalar, hem de özel şirketler ve holdingler, Batılı banka ve fonlardan, Batı piyasalarından borçlanmaktadır. Türkiye, 30 seneyi aşkın bir müddettir global finansal sisteme göbekten bağlı bir ülke.
Bu piyasalardan direkt yatırımların finansmanı için alınan borçlar olabildiği üzere, çoğunluğunu, sıcak para olarak tabir edilen, Türkiye’deki finansal varlıklar için gelen finansal yatırımlar oluşturuyor.
Döviz borcu krize dönüşüyor..
Türkiye’nin önemli bir döviz borcu bulunuyor, Nisan sonu prestijiyle 300 milyar doları geçmiş kamunun net döviz yükümlülükleri, ulusal gelirinin 30%’undan büyük bir kamu döviz açığınız kelam konusu. Türkiye’nin net döviz konumuna baktığımızda ise, yani döviz varlıklarını düştüğümüzde , net döviz açığımız, 188 milyar dolar. Böyle bir döviz açığı olunca da Körfez’e , Rusya’ya ve Batılı bankalara /piyasalara koşmak durumunda kalıyorsunuz.
Cumhurbaşkanının isteği doğrultusunda, Türkiye’nin Batı piyasalarıyla uzun yıllardır var olan bu bağın iplerinin birden fazla son yıllarda düğümlendi. Ancak küresel finansal sisteme bağlı, gelişmekte olan kapitalist bir ülkeyseniz, bu sisteme uygun hareket etmek zorundasınız. İpleri kopardığınız vakit, sisteme muhalif iş yaptığınızda önemli sorunlar çıkıyor.
Batılı bankaların haleti ruhiyesi nasıl?
Ekonomi idaresinin bir ortaya geldiği Batılı bankalar; öncelikle Türkiye’nin piyasalarının açık olup olmadığına, faiz enstrümanının nasıl kullanıldığına ve oranına bakıyorlar. Borç verecekleri ülkenin, küresel finansal sistemle olan bağını gözden geçiriyorlar. Batılı bankaların, Türkiye’ye giriş/yatırım yapmaları için hali hazırda açık olan tek bir piyasa var, o’da borsa..!
2018 yılında bu yana, Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemi olarak isimlendirilen ‘otokrasiye’ tam teşekküllü olarak geçtiğimizden itibaren, yabancı yatırımcıların Türkiye’ ye girebileceği piyasalar üzerine, kambiyo kısıtları/kontrolleri olmaya başladı, döviz piyasası denetim altına alındı.
Yabancıların değerli gördüğü ve alışveriş yapabildikleri ‘swap piyasası’ olarak isimlendirilen piyasa, neredeyse 5 yıldır kapalı. Yabancı bankaların Türk bankalarıyla döviz alakası sürdürdüğü, ‘emanet paraların piyasası’ dediğimiz, ‘swap piyasası’ kapalı durumda. Türkiye iktisadını biraz olsun rahatlatacak yabancı para cinsinden yatırımları çekebilecek alanların birden fazla tıkalı, bu düzenekler çalışmıyor.
CHS ile birlikte piyasalarda da, otokrasi hakim oldu, memlekette otokrata nazaran işleyen bir ‘piyasa sistemi’ bulunuyor. Bunların sonucunda eksi döviz rezervleri ile yaşamaya çalışıyoruz!
Yabancıların beklentileri de, giriş yapabilecekleri piyasaların evvelce olduğu üzere açık olması, faiz enstrümanının hakikat dürüst kullanılması, negatif faiz olmaması.. Körfez ülkelerinin yatırım yapması içinde bunlar kıymetli.
Geri dönmek çok güç. Racona uygun olmak fakat nasıl?
Türkiye 1990 öncesinde değil, olmayan piyasaların kurulduğu periyoda de, ülkenin aşırı borçlanarak, bir ileri, iki geri büyümesine de şahidiz, bu sisteme bir sefer girdin mi , üstelikte devasa borçlara ulaştın mı , geri dönmek pek mümkün değil.. Rejiminiz ister demokrasi, ister otokrasi olsun, racona uygun olmaya mecbur kalıyorsunuz.
Temel sorun global finansal sisteminin, ‘oyun düzeninin‘ değişmesi ama oyun kurucular yanaşmıyor. Hem iklim krizini, hem de finansal krizleri engellemek için yeni nizam gerekli.. Aşırı döviz borçları olan, daima döviz açığı veren ve aldığı borçları betona yatıran ülkelerin yeni nizam oluşturmaları da mümkün olmuyor..
Sonuçta yabancı bankalar; “bu piyasaları doğru dürüst çalışır hale getirin, çalışır hale gelmezse, bizden eskisi üzere yüksek hacimli portföy yatırımları beklemeyin” diyorlar. Piyasaların, kurallarına nazaran çalışması isteniyor, sarayın kurallarına nazaran değil.!
Ayrıca, son yıllarda yaşanan faiz faciamızı /hikayemizi yalnızca biz değil , dünya alem biliyor. Erdoğan’ın , ‘faiz sebep enflasyon sonuç’ , düsturu ile oluşan devasa enkaz da ortada..
Kıvranarak rasyonel siyaset anlatmak..
Erdoğan’ı ikna etmekle mükellef , ‘rasyonel politikalara’ geçmek istediğini söyleyen iktisat idaresi aktörleri, 3 aydır bu doğrultuda konuşmalar yapıyor ve tweetler atıyorlar. Lakin derli toplu bir program henüz ortada yok.
Uluslararası sermayenin beklentisi; Türkiye’nin küresel sermaye hareketlerine bağlı bir iktisat olması nedeniyle düzgün bir istikrar programı uygulaması doğrultusunda. Racona uygun, TL ve döviz, maliye, para ve borçlanma politikalarını ortaya koyan bir program bekliyorlar. Yabancıların isteği Türkiye’nin bunu IMF ile yapması..
Sarayın kısıtları nasıl aşılacak?
AKP‘nin iktidara geldiği yıllarda AB’ye üyelik sorunu çok önemli bir halde tarafların gündemindeydi. AB ülkelerinin hiçbir periyotta görülemediği kadar doğrudan sermaye yatırımları oluyordu.
AB normlarına ulaşmak için yapısal ıslahatlar da gündemdeydi. Bütçeyi denetim altına alacak birtakım projeksiyonlar, yeni modellemeler bedene geliyordu. Bu reformların içinde kamu mali ıslahatı değerliydi. Hem önümüzü görelim, hem de gerçekleşmeleri doğru izleyelim niyetiyle, orta vadeli ekonomik ve mali programlar üretilmeye başlandı. Bu programların açıklanması bir takvime bağlı, yeni orta vadeli programın tarihi de yaklaştı.
Ancak, bu programların geçmişine ve gayelerine bakıldığında , hedeflerin çok büyük çoğunluğuna ulaşılamamış olduğu görülüyor. Zira, ülkenin siyasal rejiminin başındaki kişinin tercihlerine nazaran faizler belirlendiği üzere, orta vadeli programların amaçları de tıpkı formda belirleniyor, istenildiği vakit hedefler değiştiriliyor , yine işleniyor , yıllardır daima bu türlü olageldi.
Cevdet Yılmaz ve Mehmet Şimşek, yabancı bankaları da tatmin edecek bir halde sıkıntıyı kotarmaya çalışıyorlar. Zira kısıtları var, otokratın faizde koyduğu kısıtları nasıl aşabiliriz? ‘Kısıtlar içinde rasyonaliteyi nasıl sağlayabiliriz?’ diye çabalıyorlar! Bu nedenle de yapılan açıklamalar bir bütünlük arz etmiyor. Bütünlüklü görülebilecek bir program sunma fırsatı var , o’ da orta vadeli program.. Dikkatinizi çekerim : bütünlüğü olacak demiyorum, ‘görülebilecek’ diyorum.. Aldığı kadar un misali..
OVP’den istikrar programı olur mu?
2 temel soruya cevap vermek, sarayın kısıtlarını aşmak gerekiyor. Birinci soru ve kısıt; negatif faiz siyaseti aşılacak mı? Ve nasıl aşılacak?
İkinci soru ve kısıt; önümüzde mahallî seçimler var, saray ne biçimde olursa olsun , vasat bir formda de olsa, büyümeden fedakarlık etmek istemiyor.. Tüm seçimlerde olduğu gibi Cumhurbaşkanı , büyüme hızının ne formda olursa olsun arttırılmasını talep ediyor.
Peki ekonomiyi bu formda mahallî seçimlere kadar nasıl götüreceksiniz? Götürebilecek misiniz?
OVP’nin bu kısıtlar içinde ayarlanması çok güç, hem sarayı, hem de yabancıları ikna ve tatmin etmek çok zor…
Peki yüksek maliyetli KKM ortada dururken, şapkadan örtük piyasalar ve örtük faizler çıkarılarak, yerel seçimler aşılabilir mi?
Özelleştirme İdaresi yabancılara başta deniz kıyıları olmak üzere 4 ülke büyüklüğünde, (33000 km karelik) bir arazi satışını ilan etti. Belçika’dan büyük bir alana tekabül ediyormuş. Bu ilan bile, döviz bulmak için ne hale düştüğümüzü gösteriyor. 33 bin kilometre karelik devasa bir araziyi satışa sunulacak kadar döviz kıtlığı içindeyiz…
‘Nereden, nasıl bulacaksak döviz bulalım, tüm bunlarla lokal seçimleri atlatalım’ derdindeler.. Sonrasında seçimsiz 4,5 yıl onları bekliyor.. Peki 2028’ de seçim olur mu? Öteki bir yazı konusu..
Ali Bilge
İktisatçı / Gazeteci
17-08-2023
