Prof. Dr. Oğuz Oyan, seçimlerden sonra iktisat idaresinin standart ortodoks siyasetlere geçemedğini belirterek “Aslında bugünlerde bir anti-enflasyonist siyasetin uygulandığından hatta ortada bir program olduğundan bile kelam edilmesi güç” dedi.
Hükümetin mahallî seçimler öncesinde dolar kurunu 30 TL ruhsal sonunun altında tutmak için çabalayacağını lisana getiren Oğuz Oyan ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
- Seçimlerden sonra hükümetin uyguladığı iktisat siyasetlerini nasıl görüyorsunuz?
Şimdilik standart ortodoks siyasetlere geçilemedi. Mayıs 2023 seçimleri öncesinin ekonomik vaatlerinin zorlaması ve Mart 2024 mahallî seçimleri takviminin siyasi frenleri nedeniyle şimdi yeni idare kendini gereğince özgür hissetmiyor. Bugünlerde bir anti-enflasyonist siyasetin uygulandığından hatta ortada bir program olduğundan bile kelam edilmesi güç. IMF usulü bir “ücretlerin enflasyona endekslenmemesi” duruşuna geçiş de seçimlere kadar mümkün olamayacak. Fakat seneye bu vakitler sert bir anti-enflasyonist programı konuşuyor olabiliriz.
SORUN AĞIRLAŞIYOR
- Şu anda Türkiye iktisadının önünde duran temel sorunlar neler? Önemli vergi artışları ve artırımlar devreye konuldu, ekonomiyi vergi artışları kurtarır mı?
Türkiye iktisadının önündeki temel sorun, son iki yıldır kamu maliyesinin üzerine devasa yükler bindirilmesi ve dış açık yanına iç açık probleminin da eklenmiş olmasıdır. Kamu iktisadının kaynak muhtaçlığının karşılanmasında, vergi yükü esasen çok ağır olan geniş toplum bölümlerinin hedeflenmesi ise ülkede giderek ağırlaşan gelir bölüşümü dengesizliğini daha da bozacak tiptendir. 2023’ün başlangıç bütçesinde 994 milyar TL’yi bulan vergi istisna ve muafiyetlerinde manalı bir ayıklamanın bile öngörülmemesi, iç açık sıkıntısını daha da ağırlaştırmakta.
VERGİ ARTIŞI DA YETMEZ
Gündemdeki Ek Bütçe Yasası ve cumhurbaşkanına inanılmaz borçlanma yetkileri veren Torba Yasa, iç açıklardaki tırmanmanın kıymetli işaretlerindendir. 2023 Merkezi İdare Bütçe Kanununda 660.9 milyar TL olan başlangıç açığı kadar olan borçlanma yetkisi en fazla 728.6 milyar liraya yükseltilebilecekken, gündemdeki Torba Maddeyle 4749 sayılı yasaya eklenen süreksiz hususla Cumhurbaşkanına bunu üç katına çıkarma yetkisi verilmekte. Bu, görülmemiş bir uygulama. Borçlanma yetkisinin 1.5 trilyon TL arttırılarak 2.2 trilyon TL’ye çıkarılması bir yandan Meclis’in bütçe hakkının gasp edilmesi manasındadır (artış ölçüsü, ek bütçeden daha büyük) öbür yandan bütçe açıklarının hangi noktaya taşınabileceğinin göstergesi.
Bu boyutlara çıkacak bir bütçe açığının salt vergi artışlarıyla kapatılması mümkün değil. Ek bütçe denk bağlanmak zorunda olduğu için maddelerin etrafından dolaşılarak ek borçlanma yetkileriyle ek kaynaklar oluşturulmaya çalışılmakta. Seçimleri atlatabilmek için vergiden çok borçlanmaya yüklenilecek lakin onun dışında da her türlü imkan kullanılacak.
ENFLASYON YÜZDE 60’A ÇIKACAK
- Enflasyon ve döviz kuru ile ilgili öngörüleriniz neler, nereye çıkar?
Halkın üzerindeki yükler devletin denetimindeki mal ve hizmet fiyatlarının artışı ile vergi artışlarından ibaret değil. Enflasyon, en adaletsiz vergi olarak adeta sistemin görünmez hırsızı olarak fonksiyon görüyor.
Şu an anti-enflasyonist bir programın yürürlükte olmamasının bir nedeni de yılın ikinci yarısında enflasyonun bir çok nedenle tırmanışa geçecek olmasıdır: Birincisi, Temmuz 2023’ten itibaren artık olumsuz baz tesiri çalışacak. İkincisi, hazirandaki kur artışları bile şimdi fiyatlara tam yansımış değil ve ithalatçı bir iktisatta kur-enflasyon geçişkenliği devam edecek. Üçüncüsü, dolaylı yüklü vergi artışlarının fiyatlara çabucak yansıması beklenir; kaldi ki patron brüt fiyat artışlarını da fiyatlara yansıtır. Dördüncüsü, maliyet ve kâr biçimindeki tekelci fiyatlama iktisatta hâkim eğilim olduğu üzere KOBİ ve esnaf üzere kategoriler dahi enflasyon fırsatçılığı yaparlar. Hasebiyle yıllık TÜFE’nin haziranda yüzde 38.21’e gerilemesi aldatıcıdır; yılın geri kalanında baskılanmış haliyle bile TÜFE artacak ve yılı yüzde 55-60 aralığında tamamlayacak.
Kur için bir tepe iddiası daha güç. Fakat lokal seçimler öncesinde dolar kurunu 30 TL ruhsal sonunun altında tutmak isteyecek.
İKTİDAR BORÇ İÇİN TEFECİ FAİZİNE RAZI
- Başta minimum fiyat ve memur maaşları arttı lakin artırımlarla alım gücü anında eriyor. Bu manada yurttaşı nasıl günler bekliyor?
Ücret ve maaşlardaki artışlar kısa vadeyi kurtarmak üzere ayarlandı. Bunların tesiri yılsonuna kadar sürmeyecek. Ancak Ocak 2024’te yeni artışlar yapılacak. Lakin, ne temmuz ne de ocak artışlarıyla süreksiz de olsa giderilmesi pek güç olan iki temel sorun geriye kalmaktadır: Birincisi emekli aylıklarında önemli bir düzgünleştirme yapılmamış olmasıdır; ikincisi hem fiyatlı ve maaşlı bölümler hem de emekli bölümlerin kendi içlerinde ve kendi ortalarındaki gelir eşitsizliklerinin büyümesidir. Minimum fiyat artışları öteki fiyatlardan daha nizamlı ve yüksek olduğu için ortalama fiyatlar ile taban fiyat seviyeleri birbirine yaklaşmakta.
Yoksullaşma eğilimi sürüyor fakat bunun daha açıkça hissedileceği periyot lokal seçimler sonrasında olacak. Sistem 2024’ten itibaren şimdikinden çok daha acımasız biçimde toplumun alt kısımlarını vuracak.
- Türkiye’nin muhtaçlık duyduğu kaynağı bulmak için asıl odaklanması gereken alanlar ya da bölgeler nereleri?
İktidarın dış kaynağın her türlüsüne muhtaç duruma gelmesi yeni bağımlılık zaaflarına yol açmaktadır. Dış borçlarda yüksek risk primleri (CDS) nedeniyle şimdilik adeta tefeci faizleri geçerlidir ancak iktidardakiler buna dahi razıdır. Sıcak para girişleri şimdilik beklemededir lakin BİST endeksinin çok süratli artışı yabancı portföy yatırımlarını çekiyor gözükmektedir. Direkt yabancı sermaye ise Batı’dan gelecek üzere görünmemektedir; son NATO toplantısındaki çaresizlik atakları şimdilik ekonomik sonuç üretecek üzere durmasa da seçim sonrasında IMF kapısının çalınması da çok şaşırtan olmayacak.
Türkiye’nin bu sorunu uzun vadede çözmesinin yolu, dış açıklarını makul seviyelere çekebilmesinden ve iç kaynaklarını daha âlâ harekete geçirebilmesinden geçecek.
