Asgari Fiyat Tespit Komitesi, Temmuz ayından itibaren geçerli olacak minimum fiyatı tespit etmek için Salı günü toplandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da dün “Asgari fiyat noktasında, mutlaka çalışanımızı tekrar enflasyona ezdirmeyeceğiz” diye konuştu.
Eski Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Bakanı Vedat Alım, seçimden evvel minimum fiyatın 500 dolar civarına yükseltileceğini söylemişti.
Fakat seçimden sonra TL’nin dolar karşısında yaşadığı büyük kıymet kaybı, bunun mümkün olup olmadığını tartışmaya açtı.
500 dolarlık amaç için taban fiyatın (13 Haziran’daki kura göre) 11 bin 825 TL’ye yükseltilmesi gerekiyor. Bu da neredeyse yüzde 40’lık bir artırım demek.
Bu büyük bir oran üzere gözükse de yüzde 40’lık bir artırım bile minimum fiyatı bekar bir çalışanın yaşama maliyetini karşılamak için gerekli düzeye çıkaramıyor.
Türkiye’deki taban fiyatın döviz bazında değişimini ve öbür ülkelere kıyasla durumunu, Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat) aktüel datalarından inceledik.
8 yıldır süren gerileme
Türkiye’deki minimum fiyat 2015 yılına kadar pek çok Doğu Avrupa ülkesinin üzerindeydi. Ama o tarihten sonra tablo bilakis döndü.
Kocaeli Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde sanayi bağları, emek tarihi ve çalışma hukuku üzerine çalışmalar yürüten Prof. Dr. Aziz Çelik, Avrupa Birliği’ne (AB) giren gelir seviyesi düşük ülkelerin ortak pazar ve emeğin hür sirkülasyonunun bir modülü haline gelmesiyle, bu ülkelerde minimum fiyatın artmaya başladığını söylüyor.
Öte yandan Türkiye’deki minimum fiyat sadece AB üyesi ülkelerin gerisinde kalmadı, Sırbistan ve Karadağ üzere ülkeler de Türkiye’yi geride bıraktı.
Öyle ki Eurostat datalarında yer alan 27 Avrupa ülkesi ortasında Türkiye 13 Haziran prestijiyle, Arnavutluk’un akabinde en düşük taban fiyatı veren ikinci ülke oldu.
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü’nden Prof. Dr. Yalçın Karatepe, bunda Türk Lirası’nın büyük kıymet kaybının da tesirli olduğunu söylüyor.
Prof. Karatepe, “İhracatı artırmak isteyen iktidar, eser fiyatlarında denetim edebildiği tek kısım olan personellik fiyatlarını baskılayarak avantaj elde etmeye çalıştı lakin ithalat ihracattan daha fazla arttı” diyor:
“Vatandaşı fakirleştirerek dış ticarette rekabetçi olunamayacağını da net bir halde gördük. Fiyatları baskılayan siyasetlerin beklenen sonucu vermeyeceğini, yalnızca yoksulluğa yol açacağını görüyorum.”
Prof. Aziz Çelik, Türkiye’deki sendikalaşma oranlarının başka Avrupa ülkelerinden daha düşük olmasının da minimum fiyatın düşük kalmasında değerli bir etken olduğunu ekliyor:
“Avrupa’ya kıyasla Türkiye’de bir de Toplu İş Kontratı (TİS) sorunu var. Türkiye’de TİS’ler yalnızca sendikalı emekçileri kapsarken örneğin Fransa’da o işyerindeki herkes TİS’ten faydalanıyor. Böylelikle Fransa’da sendikalaşma oranı yüzde 10’un altında olsa da TİS kapsamında çalışanların oranı yüzde 90’ın üstünde oluyor.”
Temmuz’da minimum fiyat ne kadar olmalı?
Prof. Çelik taban fiyatın en az, dört kişilik bir ailenin yoksulluk sonunun yarısı kadar olması gerektiğini, böylelikle iki ebeveynin çalıştığı iki çocuklu bir ailenin yoksulluk hududu üstünde kalabileceğini söylüyor.
Türkiye Emekçi Sendikaları Konfederasyonu’na (Türk-İş) nazaran Mayıs ayında dört kişilik bir ailenin yoksulluk sonu 33 bin 750 TL oldu. Bunun yarısı 16 bin 875 TL yapıyor.
Asgari fiyatın bu düzeye gelmesi için iki katına çıkarılması gerekiyor.
Yüzde 100’lük artış oranı, Ocak-Mayıs ortası resmi enflasyon verisi olan yüzde 15’in çok üzerinde.
Çelik, Türkiye’de minimum fiyata resmi enflasyon oranında artırım yapılmasının iki sakıncası olduğunu söylüyor.
Bunlardan birincisi, fakirlerin harcama sepetlerinin ortalama harcama sepetinden fazla olması.
Dar gelirlilerin harcamalarında besin, kira ve faturaların oranı, toplumun geri kalanına kıyasla daha fazla.
Bu yüzden besin enflasyonu ve kira artışının resmi enflasyonun üzerinde olduğu devirlerde taban fiyat artışını enflasyon oranında tutmak, fakirlerin geçimini daha da zorlaştırıyor.
İkinci sakınca ise resmi enflasyonun güvenilirliğiyle bağlantılı.
Aziz Çelik, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK)açıkladığı tüketici enflasyonunun güvenilirliğinin bir müddettir tartışmalı olduğunu, hissedilen enflasyonun bu orandan daha fazla olduğunu söylüyor.
Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) isimli bağımsız oluşum Eylül ayında yıllık tüketici enflasyonunu yüzde 109 olarak hesapladı. TÜİK’e nazaran ise bu oran yüzde 39.
Prof. Dr. Çelik, “Asgari fiyatın nominal olarak ne kadar arttığının bir değeri yok, taban fiyatın alım gücünün ne kadar arttığı önemli” diyor ve son periyottaki taban fiyat artışlarının alım gücünü artırmadığını söylüyor:
“Reel bir minimum fiyat artışı olduğunu söylemek epeyce sıkıntı.”
Çelik, önümüzdeki yıl seçimlerin olması nedeniyle hükümetin taban fiyatta evvelki yılkilerden daha büyük bir artış yapma ihtimalinin de bulunduğunu lakin bu bahiste yorum yapmak için erken olduğunu aktarıyor.
Yüksek artırım enflasyonu artırır mı?
Asgari fiyatta gerçekleşecek büyük bir artışın enflasyon oranını da üst çekeceğine dair korkular da var.
Prof. Dr. Yalçın Karatepe ise bu görüşe katılmıyor:
“Asgari fiyata yapılan artırımın kıymetli bir kısmı enflasyonun yol açtığı satın alım gücü kaybını telafi etmeye yönelik. Artık siz minimum fiyatı artırarak insanları doğalgaz faturalarını ödeyebilir hale getirmeniz enflasyonu artırabilir mi?
“Türkiye’deki enflasyonun nedeni talep kaynaklı değil. Türkiye’deki enflasyonun nedeni maliyet kaynaklı, bunun ana nedeni de faiz siyasetine bağlı olarak döviz kurlarındaki artış. Minimum fiyattaki artış bu yüzden enflasyona yol açmaz, bunu çok net söyleyebilirim.
“Üstelik enflasyonla çabayı vatandaşın fakirleşmesi üzerine kurgulamak bir iktidar siyaseti olamaz zati. İnsanları domates biber almasına imkan vermeyecek bir gelir düzeyine mahkum ederek enflasyonu düşürüyoruz diyebilir misiniz? Bir iktidarın temel maksadı halkın refahını yükseltmek olmalı.”
Karatepe, taban fiyatı yüksek oranda artırmanın, fakir emekçilerin alım gücünü artırmada tek başına kâfi olmayacağını söylüyor:
“Enflasyonu denetim altına almanız lazım. Enflasyonu düşük düzeylere indirmediğiniz sürece yapacağınız her artış tesirini birkaç ay içinde yitirecektir, elde edilen gelir muhtaçlıkları karşılamaya yetmeyecektir.
“Türkiye’de fiyatların düşük olması çok büyük bir sorun. Yalnızca taban ücretlilerin değil, tüm çalışanların maaşları düşük. Bunu yalnızca bir müşahede olarak söylemiyorum.
“Yoksulluk sonu olarak açıklanan bilgileri dikkate alacak olursak bugün çalışan nüfusun neredeyse yüzde 90’ı fakir.”
Prof. Aziz Çelik, öteki Avrupa ülkelerinde taban ücretlilerin oranının çok düşük olduğuna, Türkiye’de ise işgücünün yarısından fazlasının minimum fiyatla çalıştığına ve böylelikle personel sınıfının bir “asgari ücretliler topluluğuna” dönüştüğüne de dikkat çekiyor:
“Avrupa ülkelerinde temel fiyat belirleyicisi toplu pazarlıklarken Türkiye’de minimum fiyat temel fiyat belirleyicisi.
“Bu çok önemli bir sorun. Ben bunu ‘asgari fiyat tuzağı’ olarak isimlendiriyorum.
“Asgari fiyat yüksek seviyede artırılıyor lakin geri kalan maaşlar birebir oranda artırılmadığı için daha fazla emekçi minimum fiyatlı haline geliyor, minimum fiyat bir ortalama fiyata dönüşüyor.
“Bu bütün fiyat siyasetinin hükümet tarafından denetim edilmesi manasına geliyor. Öteki fiyatlara de en azından minimum fiyat kadar artırım yapılmadığı sürece bu durumun kötüleşerek devam edeceğini düşünüyorum.
“Asgari fiyat AKP devrinde yaklaşık 30 kat artarken memur maaşları, kamu çalışanı fiyatları ve emekli aylıkları 13-15 kat arttı. Bu da bütün fiyatları minimum fiyata yakınlaştırdı. Bunun bir fiyat siyaseti olduğunu düşünüyorum.
“Asgari fiyatta yüksek artış, daha fazla taban fiyatlı yaratıyor. Bu çalışanların maaşları başkalarına kıyasla daha fazla artırılınca, ömür standartlarının yükseldiğini düşünüyorlar. Geri kalan yüzde 50’ninse durumu kötüleşiyor. Ancak hükümet o yüzde 50’den oy alamadığını, alamayacağını düşünüyor. Bu türlü bir siyasal art planı olduğunu da kestirim ediyorum.”
Prof. Karatepe de iktisat kitaplarında taban fiyatın giriş düzeyinde, tecrübesi olmayan, süreksiz bir müddet çalışan şahısların kazandığı maaş olarak anlatıldığını lakin günümüzde Türkiye’de nitelikli insanların bile taban fiyat kazandığını vurguluyor:
“Türkiye’nin yeterli üniversitelerinden mezun olmuş, kurumsal şirketlerle çalışan şahıslar de minimum fiyatın 1000 TL üzerinde maaş alıyor. Bu sürdürülebilir bir şey değil.”
Peki bu tablo nasıl değiştirilebilir?
Prof. Karatepe’ye nazaran işgücünün ve şirketlerin ulusal gelirden aldığı hissenin değiştirilmesi lazım.
TÜİK datalarına nazaran 2016’da personeller ulusal gelirin yüzde 40’ını alırken bu oran 2020’de yüzde 38’e, 2022’de ise yüzde 25’e geriledi.
Şirketlerin aldığı hisse ise birebir yıllarda sırasıyla yüzde 41, yüzde 42 ve yüzde 54 oldu.
Şirketlerin kârlarının büyük oranda arttığını söyleyen Karatepe, “Aslında şirketler çalışanlarına daha yüksek maaş ödeyebilecek gelire sahip. Pekala çalışanlar neden bu yüksek fiyatlara erişemiyor? Zira sendikal haklarda büyük eksiklikler var” diyor.
Karatepe’ye nazaran bu tabloyu değiştirmenin tek yolu personellerin sendikal örgütlenmesini artırmaktan geçmiyor.
Siyasi partilerin bu mevzuyu gereğince gündeme getirmesi durumunda vergi sisteminde de değişikliğe gidilebileceğini söylüyor:
“TÜSİAD (Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği) ve DİSK (Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu) bu mevzuda ortak bir açıklama yaparak vergi dilimlerinin yükseltilmesini talep ediyor. Bu olursa çalışan bölümün harcanabilir geliri artar. Yoksulluk hududu altındaki tüm gelirlerin vergiden muaf tutulması kelam konusu olabilir.”
Bu tip taleplerin iktidar tarafından “bütçeye ziyan vereceği” gerekçesiyle reddedildiğini belirten Prof. Karatepe, kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Ben de onlara şunu söylüyorum: Kurumlar vergisini önemli bir biçimde artırmayı tartışmamız gerekir tahminen. Dünyanın dört bir yanında kurumların ve zenginlerin daha fazla vergi ödemesi tartışılıyor.
“Örneğin kur muhafazalı mevduata bonkörce kaynak aktarılırken bunun yerine gelir vergisini indirmeyi bütçe açısından sıkıntılı bulmak, iktidarın bölüşüm meselesine nasıl baktığını gösteriyor.”
Satın alma gücüne nazaran karşılaştırmak gerçek mu?
Eurostat ülkelerdeki minimum fiyatı satın alma gücü paritesine nazaran de karşılaştırıyor.
Bu listede Türkiye’deki minimum fiyat az sayıda Doğu Avrupa ülkesinin üzerinde yer alıyor. İktidar da Türkiye’de kişi başı GSYH’den bahsederken çoklukla satın alma gücü paritesine nazaran olan datayı tercih ediyor.
Peki ülkelerin minimum fiyatlarını buna nazaran karşılaştırmak hakikat mu? Türkiye’deki bir taban fiyatlı, ay sonunu Çek Cumhuriyeti yahut Slovakya’daki bir minimum ücretliden daha rahat mı getiriyor?
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Ekonomist Prof. Erhan Aslanoğlu’nun bu sorulara karşılığı “Hayır”.
Aslanoğlu, satın alım gücü endeksinin yatırımcılara ülkelerin iç piyasalarını karşılaştırma imkanı verdiğini ancak minimum fiyatlar karşılaştırılırken satın alım gücüne nazaran bilgilerin değil, nominal bilgilerin karşılaştırılması gerektiğini söylüyor:
“Türkiye’deki minimum fiyatın nominal olarak gerilemesi de, satın alma gücüne nazaran artması da TL’nin son periyottaki çok paha kaybının bir yansıması. TL her yüzde 10 bedel kaybettiğinde enflasyon yüzde 1,5-2 artıyor. Hasebiyle Türkiye’deki temel mal ve hizmet fiyatları ile Avrupa’dakiler ortasındaki fark artıyor.
“Bu Türkiye’nin iş gücü maliyetini Avrupa’ya kıyaslamaya yarıyor. Bunun artması, Türkiye’deki taban ücretlinin refahında bir artışı tabir etmez. Türkiye’de yoksulluk sonlarına baktığımızda, minimum fiyat dört kişilik bir ailenin gereksinimlerini karşılamaktan da uzak.
“Bir ülkedeki minimum fiyat düzeyi nominal fiyat düzeyi, yoksulluk sonu yahut asgarî muhtaçlıklarını karşılama hududuna nazaran belirlenir. Satın alma paritesine nazaran bunları karşılaştırmak gerçek değildir. Türkiye’nin kalkınması için nominal fiyatların gerilemesi değil yükselmesi gerekmektedir.”
İşçi ve patron temsilcileri neler söyledi?
DİSK Genel Lideri İstek Çerkezoğlu, 13 Haziran’da yaptığı konuşmada, “Türkiye’deki taban fiyat dünyanın ucuz emek cenneti olarak bilinen Çin’in bile gerisinde kaldı” dedi ve bunun kabul edilemez olmadığını söyledi.
Çerkezoğlu, enflasyonun düşürülmemesi durumunda taban fiyattaki artışın sırf birkaç aylığına rahatlama sağlayacağını, akabinde geçim zahmetinin tekrar baş göstereceğini belirtti.
Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu Lideri Özgür Burak Akkol ise 12 Haziran’da yaptığı açıklamada, “Bir evvelki bakanımızın bir beyanatı oldu lakin baştan sona dinlediğimizde fiyatın dolara endekslenmemesi gerektiğini tabir ediyor. Temenni olarak makul düzeylerden bahsediyor. Biz Türkiye Cumhuriyeti’ndeyiz, öbür para üniteleriyle belirlenmiyor” tabirlerini kullandı.
bbc.com
