Aslında bugünkü Rusya-Ukrayna savaşını daha güzel anlamanın da bir yolu, 1. Dünya Savaşı’nı uygun bilmekten geçiyor. Zira her iki savaş da çok boyutlu bağların olduğu mevzular. Şöyle söyleyelim: 1. Dünya Savaşı, sömürgeciler ortası bir savaştı. Ancak savaşa Alman sömürgecilerin safında girmek zorunda kalmış Osmanlı (İttihat ve Terakki) idaresinin maksadı, İngiltere’yle Rusya’nın çoktan paylaşmaya karar verdikleri imparatorluk topraklarını savunmaktı. İttihatçılar, aslında tam bağımsızlığı savunsalar da Korkut Boratav’ın “Türkiye İktisat Tarihi” isimli kitabında değindiği üzere, bir noktadan sonra çaresizliğe sürüklenecek ve “Büyük güçlerden hangisine yanaşmak daha ehvendir” sorusuna cevap arayacaklardı.
Tarihçi Sina Akşin’in babası Abdülahat Akşin’in “Atatürk’ün Dış Siyaset Unsurları ve Diplomasisi” isimli kitabında da belirttiği üzere 1. Dünya Savaşı öncesi İttihat ve Terakki idaresi, İngiliz ve Ruslarla mutabakat imkânı aramış lakin onların Osmanlı’yı bölüşme kararında oldukları kesin olarak anlaşılınca mecburen Almanlarla ittifak yapmıştı. Yani Osmanlı, sömürgeciler ortası global savaşta kendi haklı savaşını verme gayreti içindeydi.
YANLIŞ YAKINLAŞMA
Fakat bunu yaparken ipin ucu kaçırılmış ve komuta kademesi büyük ölçüde Almanlara teslim edilmişti. Halbuki ki Almanlar, kendi çıkarları uğruna Türk askerini harcamaktan çekinmeyecekti. Bunu da en net halde, 1914 sonunda Osmanlı’yı Süveyş Kanalı’na saldırmaya teşvik eden Albay Kress Von Kressenstein’ın (bizdeki ismiyle Von Kres Paşa) anılarında görürüz. Türkçeye “Son Haçlı Seferi – Kuma Gömülen İmparatorluk” olarak çevrilen anılarında Von Kres Paşa, Cemal Paşa’nın Süveyş Kanalı’nda İngilizlere yaptığı taarruzun bozgunla sonuçlandığını aktardıktan sonra aslında kendisinin de bu seferin bu türlü sonuçlanacağını bildiğini söyler ve kanal seferinin asıl nedenini açıklar: Osmanlı ile İngiltere, o tarihlerde birbirlerine savaş ilan etmiş olsa da şimdi birinci kan dökülmemiştir. Birinci kan dökülmediği için de Osmanlı hükümetinin her an savaştan çekilme mümkünlüğü vardır. Osmanlı savaştan çekilemesin diye Türk askerleri, kanalda İngiliz mitralyözlerinin üzerine saldırtılır. Osmanlı, İngiliz ve Ruslara karşı varlığını sürdürme uğraşındayken Almanları “babasının oğlu” zannetme kusuruna düşer.
KİEV’DE TANIDIK POLEMİK
Şimdiki Ukrayna savaşı da emsal halde çok boyutlu: Bir tarafta, ABD’nin Rusya’yı çevreleme, Washington ile Moskova ortasında nüfuz bölgeleri savaşı var, öbür tarafta, bu ortamda varlığını muhafazaya çalışan Ukrayna. Rusya’nın ürkütmeye dayalı siyaseti, Kiev’in Batı’nın alanına itilmesinde tesirli oldu. Lakin Ukraynalı yöneticilerin, Amerikalıların “babalarının oğlu olmadığını” görmeleri de biraz uzun sürdü. Batılı ülkelerle yaşanan hayal kırıklıkları, Osmanlı ve Alman yöneticileri ortasında savaşın son yıllarında görülen polemikleri akla getiriyor.
Haftaya Ukrayna’daki savaşın diplomasi cephesine daha detaylı gireceğiz.
