40 bin köyün 37 bininde okul ve öğretmen yok. Eğitim çağındaki çocukların fakat dörtte biri okula gidebiliyor. Yükseköğretimdeki öğrenci sayısı yalnızca 2 bin 837 iken ülke genelinde 479 medresede 18 bin öğrenci kayıtlı. Prof. Dr. İsa Eşme, 100 yılda eğitimde nereden nereye geldiğimizi görebilmek için Cumhuriyetin devraldığı eğitim mirasını hatırlamak gerektiğini belirterek şöyle diyor:
FİKRİ HÜR VİCDANI HÜR…
“Cumhuriyet, devraldığı meselelerin tahlilinde, önceliği eğitime verdi. İzlenecek eğitim akıl ve bilime dayalı olmalıydı. Bunu sağlamak üzere 3 Mart 1924’te gerçekleştirilen Öğretim Birliği İhtilali ile eğitim laik ve bilimsel eksene oturtulmuştu. Eğitim alanında daha radikal bir atılım olan ve 1 Kasım 1928’deki Harf İhtilali ile okuryazarlığın önü açıldığı üzere, Türk lisanına dönüş sağlanmış ve Batı uygarlığına geçiş kolaylaştırılmıştır. 1930’lu yılların başlarında 14 milyon civarındaki nüfusun 3 milyonu kent ve kasabalarda, 11 milyonu köylerde yaşıyordu. Bunun için yeni bir eğitim ihtilali, yeni bir atılım gerekiyordu. Bu atılım, şahsen Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün teklifiyle 1936’da ‘eğitmen kursları’ denemesiyle başlatılacak olan ‘Köy Enstitüleri’ projesiyle sağlanacaktı.”
Hasan Âli Yücel’in 1946’da misyondan uzaklaştırılmasıyla başlayan yeni devrin birinci kurbanının Köy Enstitüleri olduğunu belirtten Prof. Dr. Eşme, 1950’den bugüne gelinen noktayı şöyle anlattı: “Cumhuriyet, akıl ve bilime dayanan laik eğitim sistemiyle çağdaş dünya ile uyumlu bir nesil yetiştirmek istiyordu. Cumhuriyetin birinci 70-80 yılında, verilen kimi ödünlere karşın, bu büyük ölçüde başarılarak ülkemiz bulunduğu coğrafyada örnek bir ülke oldu. Pekala, son 20 yılda uygulanmak istenen eğitim sistemi ile nasıl bir yurttaş yetiştirilmek isteniyor? “Dindar, muhafazakâr, ilişkin olduğu kümenin bedellerine hassas, itaatkâr, biat kültürünü benimseyen, eleştirel kanıya kapalı, ilişkin olduğu kümenin buyruklarına bağlı” yurttaş. ”Eğitimde 100 yılda nereden nereye geldik” sorusunun yanıtı, Cumhuriyetin başındaki yurttaş yetiştirme amaçlarıyla son periyot benimsenen bu amaçlar ortasındaki farkta gizlidir.
Cumhuriyetin ikinci yüzyılında uygar ülkeler ortasında yer alabilmek ve bu coğrafyada bağımsız bir ülke olarak varlığımızı koruyabilmek için tahlil akıl ve bilime dayalı laik eğitimdir.
50 YILDA NELER OLDU?
1950’den 2000’li yıllara uzayan 50 yıllık müddette, Cumhuriyet eğitiminin ana direkleri olan öğretim birliği ve laik eğitim daima örselendi. Bunun en çarpıcı göstergelerinden birincisi 1973’te çıkarılan Ulusal Eğitim imam hatip okullarının, öğretim birliği yasası çiğnenerek liselere alternatif okullar haline getirilmesi oldu. İkincisi, 12 Eylül askeri idaresince 1983’te din derslerinin mecburî dersler kümesine alınmasıydı. Son 20 yılda yapılanlar cumhuriyetin eğitim unsurlarının örselenmesinin ötesinde bir “dönüşüm” niteliğini aldı.
