Eğitimden iş dünyasına birçok yansımaları olan cinsiyet eşitsizliği, günümüzün en büyük sorunlarından biri. O denli ki Birleşmiş Milletler’e nazaran cinsiyet eşitsizliği ile açlık-yoksulluk ortasında bile neden-sonuç bağlantısı var. Bunun temelinde de ataerkillik (patriyarki) yatıyor.
“Erkeğin üstünlüğü” fikrine dayanan ve “babanın yönetimi” manasına da gelen “ataerkil” kavramı, bayan ve erkek ortasındaki cinsiyet eşitsizliğini yapılandıran politik, toplumsal ve ekonomik sistemlere gömülü bu ilgiler, inançlar ve bedeller sistemi olarak karşımıza çıkıyor. Bu görüş, “doğanın ilkelerine” dayandırılsa da aslında bu türlü bir destek yok! Primatlar dünyasında bile bu, yok denecek kadar az bir fenomen. New Mexico Üniversitesi’nden antropolog Melissa Emery Thompson’ın gözlemlediği üzere primatlarda kuşaklar ortası aile bağları babalar tarafından değil, anneler aracılığıyla organize ediliyor.
Biyologların, en yakın genetik primat akrabalarımızdan bonobo maymunlarında, cinsin erkekleri daha iri olmasına karşın anaerkilliğin hâkim olduğunu keşfetmesinden beri de insanlardaki ataerkilliğin tek başına doğal prensiplerle açıklanamayacağı kabul ediliyor.
ÇATALHÖYÜK’TEKİ İZLER
Bilim insanları, “dünyanın en eski şehri” olarak da tanımlanan 9 bin yıllık geçmişe sahip Çatalhöyük’te, tüm arkeolojik kalıntıların işaret ettiği cinsiyet eşitliğine dikkat çekiyor.
Ancak Çatalhöyük’te bu hayat şekli sonsuza kadar devam etmedi ve binlerce yıl içinde toplumsal hiyerarşi kalıpları, çağdaş Avrupa, Asya ve Orta Doğu’yu kapsayan bu geniş bölgeye yavaş yavaş sızdı.
BÜYÜK SORU: NEDEN?
Antropologlar ve filozoflar, tarıma geçişin, erkekler ve bayanlar ortasındaki güç istikrarındaki “eşik noktası” olup olamayacağını irdeliyor. Çiftçiliğin doğuşuyla erkekler, bayanın özgürlüğünü de kısıtlamaya başlıyordu. Bununla ilgili sorun, bayanların her vakit tarım personelliği yapmaya mahkûm edilmesi olarak karşımıza çıkıyor. Antik Yunan ve Roma’dan kalan kalıntılarda, mısır biçen bayan tasvirleri ve çobanlık yapan genç bayanlara ait kıssalar var. Birleşmiş Milletler dataları, bugün bile bayanların dünyanın ziraî işgücünün neredeyse yarısını oluşturduğunu gösteriyor. Dünyanın dört bir yanındaki işçi/çiftçi sınıfı bayanlar ve köleleştirilmiş bayanlar, her vakit ağır işlerde çalışıyor.
ABD’li tarihçi Gerda Lerner’in de belgelediği üzere bayanların liderlik dünyasından yavaşça kaybolup, anneliğe ve konut işleri için meskene itildiğini gösteriyor.
MODERN KÖLE BAYANLAR: ZORLA EVLENDİRME
Ataerkil evliliklerde bayanların sömürülmesi devam ediyor. Bunun en uç versiyonu olan “zorla evlendirme”, Memleketler arası Çalışma Örgütü tarafından birinci defa 2017’de “modern köleliğin bir biçimi” olarak belirlendirildi. Son varsayımlar, dünya çapında 22 milyon insanın zorla evlendirildiğini gösteriyor. Ataerkil devletler, jenerasyonlar boyunca cinsiyetçi tertibinin olağan, hatta doğal görünmesine yol açarken bu toplumsal normlar, “kadınların şefkatli ve besleyici olduğu ve erkeklerin doğuştan şiddet yanlısı ve savaşa uygun olduğu” fikri de dahil olmak üzere günümüzün toplumsal cinsiyet kalıp yargıları haline geliyordu.
ERKEKLER İÇİN DE BERBAT
İnsanları toplumsal cinsiyet rollerine hapseden ataerkillik, bugün yalnızca bayanları değil birçok erkeği de dezavantajlı duruma düşürüyor. Zira ataerkilliğin ana motivasyonu, aileden çok sırf en zirvedekilere, yani toplumun seçkinlerine hizmet etmek olarak karşımıza çıkıyor. Bugün dünyanın dört bir yanında vuku bulan toplumsal cinsiyet eşitliği hareketleri, insanların yüzyıllardır ataerkil toplumlarda yaşamakta olduğu toplumsal tansiyonun belirtileri olarak karşımıza çıkıyor. Kimilerinin gözünü korkutsa da tabiatımızda ataerkilliğe karşı gayrete mahzur olacak hiçbir şey yok. Beşerler tarafından oluşturulan bir toplum, tekrar beşerler tarafından yine oluşturulabilir, tıpkı Çatalhöyük’te olduğu üzere cinsiyet eşitliği yine tesis edilebilir.
Kaynaklar
https://www.unwomen.org/en/news/in-focus/commission-on-the-status-of-women-2012/facts-and-figures
https://www.bbc.com/future/article/20230525-how-did-patriarchy-actually-begin
https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/patriarchy
