Çin kendi eşik-altı altyapı kredisi krizini yarattı ve artık kendisini kurtarmaya çalışıyor. Kurtarma uğraşları, Çin’in çok değerli ve argümanlı Nesil ve Yol Teşebbüsü (KYG) çerçevesinde Pekin’in trilyon dolarlık global altyapı inşa etme hayalinin karaya oturmasıyla başlıyor. KYG’nin ikincil maksadı olan gelişmekte olan dünyada tesir artırma eforu için verilen krediler geri dönmüyor, verimli ekonomik sonuçlar da üretemiyor. Çin ve gelişmekte olan ülkelerin derinleşen borç meseleleri, Batı’nın gelişmekte olan ekonomilere daha yeterli bir alternatifle yaklaşması için bir fırsat sunuyor.
Çin KYG kapsamında, birden fazla vakit bedelsiz (junk) tahvillerle finanse edilen, birden fazla ekonomik manada gereksiz, zayıf risk planlaması ve kapalılıkla örtülü milyar dolarlık altyapı kredileri verdi. Ödeme gücünden mahrum ve yolsuzluk konusunda uzun bir geçmişe sahip olan, nakit açısından yoksul gelişmekte olan ülkeler bilhassa savunmasızdı.
Dünya Bankası ve öbür kimi kurumlardaki araştırmacıların yakın tarihli bir raporu, Çin’in bu kapsamda batan kredileri için 240 milyar dolarlık kurtarma paketi finanse ettiğini gösteriyor.
Bu global mega projeler için ucuz Çin parası üzere görünen borçları alan pek çok ülkenin artık geri ödememe riskiyle karşı karşıya kalması şaşırtan değil. Şeffaflık ve risk idaresi eksikliği ve yolsuzluğu engellemek için geçerli denetimlerin olmaması, proje başarısızlığının tohumlarının atılmasında faal oldu.
Öyleyse Çin neden bu batık projeler için kurtarma paketleri hazırlıyor? Memleketler arası kurtarma kredisi risklidir. Lakin yeni raporun müelliflerinden birinin açıkladığı üzere, “Pekin nihayetinde kendi bankalarını kurtarmaya çalışıyor.” Pekin’in yırtıcı yatırımları, artık düzeltmeye çalıştığı sıkıntılara neden oldu.
Kurtarma kredileri tıpkı vakitte amaç ülkeye daha fazla borç bindiriyor. Milletlerarası Para Fonu kurtarma kredileri ekseriyetle ortalama %2 civarında faiz talep ederken, Çin’inkiler ekseriyetle %5 civarında bir oran taşıyor ve bu zati ödeme yapmakta zahmet çeken ülkeler için değerli bir yük. Bu ikili borç, Güney Yarımküre boyunca Çin’e bağımlılığı artırıyor.
Olayların bu mecraya dönüşeceği kestirim edilebilirdi. Çin, kredileri geri ödeme kapasitesi olmadığını bildiği ülkelere onlarca, hatta yüz milyarlarca dolar borç verdi. Büyük altyapı projelerine gücü yetmeyen ülkeleri seçti ve onları iç siyasette prim yapacak biçimde tasarlanmış devasa, borç yüklü projelere kaydettirdi. Bu, Pakistan, Ekvador, Umman, Mısır, Venezüela, Kenya ve Sri Lanka üzere kurtarma kredisi alan ülkeler başta, büyük ölçüde çok argümanlı Nesil ve Yol projeleri nedeniyle borç külfeti yaşayan ülkelerde açıkça görülüyor.
Ayrıca Çin, büyük yolsuzluk ve kleptokrasi sıkıntıları olan ülkelerde muazzam borçlanmayı teşvik etti. Pekin ve Çinli şirketler yolsuzluk, rüşvet, kurul ve zimmete para geçirmekle suçlandı. Yolsuzluk savları, Çinli yetkililerin yüksek profilli skandallarda merkezi roller oynadığı Malezya ve Kenya üzere birçok ülkede KYG’nin değerli bir özelliği olmuştur.
Bu kredilerdeki 240 milyar dolarlık ziyanı bir “kurtarma” olarak isimlendirmek, amacı kaçırıyor. Merkezi, planlı bir iktisat olarak Çin, bu yüksek faizli krediler için öbür bir aktörü suçlayamaz. Bu Pekin’in kendi cürmü.
Gerçekten de Çin, büyük KYG kredilerini geri ödemenin bir yolu olarak bağımlı ülkelerde kritik hammaddelere erişimini sağladı. Örneğin Gine’de Çin, boksit üretimini teminat alarak ülkenin toplam GSYİH’sının %200’ü kıymetinde krediler verdi. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde Çin, çok az gerçek altyapı inşa etmiş olmasına karşın, milyarlarca dolarlık altyapı kredilerine karşı ülkenin kritik kobalt ve bakır üretiminin büyük bir kısmını alıyor.
KYG’nin borç alan ülkeler için kalkınmaya katkısı vasat seviyedeydi. Her başarılı liman, elektrik santrali ve otoyolun bedeli çökmekte olan barajlar, boş havaalanları, hiçbir yere gitmeyen demiryolları ve felç edici borçlar olmuştur. Projeler çoklukla son derece optimist olan gelir projeksiyonlarını karşılayamadı. KYG boyunca dokunmuş, Çin’in zımnen teşvik ettiği şeffaflık eksikliği ve yaygın yolsuzluk ağı oluştu.
Pekin’e bağımlılık – ve münasebetiyle Çin’in global siyasetlerine jeopolitik takviye – KYG’nin bir diğer ana itici gücüdür. KYG bütçesi ve Çin’in gibisi kalkınma fonlarından sağlanan kaldıraç, tüm Afrika ve Latin Amerika’yı bağımsız Tayvan’a karşı tavır almasını sağladı.
KYG, tasarım açısından tehlikeli ve uygulamada kusurlu olsa da, gerçek ve acil bir ihtiyacı karşılıyor. Gelişmekte olan dünya, sağlam, âlâ inşa edilmiş ve modernize edilmiş altyapıya acil gereksinim duyuyor. Bu, sayısız ülkenin neden zahmetli finansman kurallarını kabul etmeye istekli olduğunu açıklamaya yardımcı olur.
KYG’nin başarısızlıkları, Batı’nın Çin’e üretken, âlâ inşa edilmiş ve rekabetçi bir alternatif sunması için fırsat sağladı. Çin, kendi ziyanına yüksek risk alma stratejisinde sınıfta kalıyor. ABD ve müttefikleri, şeffaflık, şartlılık ve sürdürülebilir borç, kalkınma altyapısının ve finansmanının temel direkleri olduğunda, sonuçların daha güzel olacağını ve vatandaşların kazanacağını kanıtlamalı.
Pekin’in süratli nakit tekliflerine karşı koymak sıkıntı fakat imkansız değil. ABD ve müttefikleri altyapı finansmanını hızlandırırsa, muhtemelen Çin’in borçla beslenen gölgesinden çıkmaya hazır önderler ve vatandaşlardan oluşan anlayışlı bir izleyici kitlesi bulacaklar.
Kaynak: China Is Bailing Out Its Bad Bets, and Handing the West a Geopolitical Opening
