ReutersGeçen hafta Paris’in banliyösünde polis kurşunuyla öldürülen Nahel M.’nin akabinde Fransa genelinde, bilhassa banliyölerde isyan başladı. Giderek şiddeti artan olaylar Fransa’da birinci defa karşımıza çıkmıyor. Geçtiğimiz yıllarda çalışma saatleri, Sarı yelekliler, emeklilik yaşı üzerine protestolar başlamış ve şiddetlenmişti. Lakin banliyö krizinin öteki bir boyutu var.
Fransız medyasına daha çok göçmenler üzerinden görülen banliyö krizinin gerisinde birkaç kuşağa uzanan bir sıkışmışlık var. Fizikî ve toplumsal olarak merkezden uzak bu kesim kendisini toplumdan dışlanmış, “değersiz” hissediyor. Bu sorun 80’li yıllara kadar uzanıyor.
2005 yılında iki gencin polisten kaçarken saklandıkları elektrik trafosunda ölmesinin akabinde banliyö isyanı başlamış, birkaç hafta süren olaylar sonrasında ortalık sakinleşmiş fakat banliyölerde yaşanan sıkıntılar “biraz daha” görünür olmuştu.
İktidarın merkezden kopuk olan banliyöleri metro sınırlarıyla merkeze bağlama, devlet kurumlarının banliyölerle ilgi kurma uğraşları olsa da geçtiğimiz hafta başlayan isyan gösteriyor ki bahis tahlile ulaştırılacak formda, derinlemesine incelenmiyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan, 30 yılı aşkın müddettir toplu konutlar üzerine çalışan ve alan araştırması yapan Paris 8 Vincennes-Saint-Denis Üniversitesi profesörü sosyolog Michel Kokoreff, derin toplumsal eşitsizliğin ve adaletsizlik hissinin hissedildiği bu mahallelerde, “Cumhuriyet verdiği kelamları tutmadı” algısının olduğunu belirtiyor:
“Olayların başlangıç noktası, 17 yaşındaki Fransız ve Cezayirli Nahel’in, polis tarafından öldürülmesine, ‘polis şiddeti’ ve hatta devletin ırkçılığına uzanıyor.
“Çıkan görüntü ile bir defa daha anlaşılıyor ki Nahel’in hayatı, öbür birinin (beyaz, daha yaşlı, daha güzel entegre olmuş) hayatından daha az pahalı. Sebep ise yalnızca bir trafik ihlali.
“İşte bu yüzden öfke, toplu konutlara ve onların ötesine yayıldı. Bu öfkeye son yıllarda kolluk kuvvetlerinin çok silahlanması ve bundan sebep yaşanan sakatlamaların (gözün kaybedilmesi, el kopması vb.) artışıyla birlikte, ‘polis şiddeti’ de eklendi”.
Fakat banliyölerdeki bu isyanın gerisindeki öfke nasıl birikti? Halk ne istiyor? Fransız kökenli olmayanlar bu isyanın neresinde?
Banliyö, toplumsal ve ekonomik olarak ne manaya geliyor?
1990’lardan sonra banliyölerde şahsen çalışma yapan, 2005’teki olayların çabucak akabinde bölgede alan araştırmaları yürüten Doç. Dr. Mustafa Poyraz, BBC Türkçe‘ye kent dışında kalan bölgelerin 1945’ten sonra büyük bir dönüşüme girdiğini anlatıyor. Banliyölerin doğuşu bu formda başlıyor:
“Banliyöleri anlamak için kentleşmeye bakmak gerekiyor. 1945’ten sonra Fransa’da ekonomik ve toplumsal olarak dönüşüm süreci başlıyor. Konut meselesine yanıt vermek için devlet on binlerce toplumsal konut oluşturuyor. Bu konutlara 70, 80’lere kadar yenileri ekleniyor, hatta bu süreç devam ediyor diyebiliriz.
“Öncelikle Fransızlar bu konutlara yerleşiyorlar. Paris’teki meskenler çok küçük, buradakilerse geniş. Orta ve altı sınıf, genç, yeni evlenmiş çiftler vs. buralara yerleşiyor. Fakir bölümün giderek azaldığı giderek bir periyotta, refah devrinde olduğumuzu da hatırlamalıyız.”
Sosyal ve kültürel yetersizlik çabuk fark ediliyor
Sosyal konutlara yerleşen insanların kısa müddette buraların, gündelik hayatın gerekliliklerini karşılayamadığını fark ettiğini belirten Poyraz, “Mesela cümbüş, buluşma alanları yok, toplumsal aktivite için Paris’e gitmek zorundalar. Bu Lyon, Lille, Marsilya için de geçerli” diyor ve ekliyor:
“Kültürel ve günlük hayatın zenginleşmesi, hayat kalitesi açısından bu toplumsal konutların eksikliği fark ediliyor ve bu gereksinimlerini karşılayabilecekleri öteki yerlere yerleşiyorlar 80’li yıllarda.
“Kredi sistemi geliştiği için o vakit Fransa’da, konut alma imkanları da oluyor.
“Bu periyoda kadar banliyölerde göçmen yoğunluğu yoktu.”
1970’lerde Fransa’da göçmenler için aile birleştirme tarafında çıkan kanununla; banliyölere evvel Cezayir, Fas, Tunuslular, akabinde Afrika’nın öteki ülkelerinden göçmenler gelmeye başlıyor.
Çünkü toplumsal konutlar çok daha ucuz.
Tabii fakir Fransızlar da burada yaşamaya devam ediyor.
Poyraz, sonraki süreci şöyle anlatıyor:
“İkinci nesil oluşuyor. Çocukların büyümesiyle topluma giriş, iş bulma sorunu çok kıymetli bir sorun haline gelmeye başlıyor. Çocuklar okula gidiyor, ancak Fransız toplumunun dışında bir çerçevede sosyalleşiyorlar. Beden lisanı, konuşma lisanı, giysi şekli farklı.
“Göçmenler genelde kırsal kesitten geldiği için getirdikleri o kültürel yapıyı banliyölerde de kopuk bir ortamda inşa etmeye çalışıyorlar. Topluma katılmaları zorlaşıyor.”
Poyraz, lokal manada devlet kurumlarının ve belediyelerle alakaların de çok güçlü olmadığını belirtiyor:
“Kurumlar bu insanların kederlerini dinleme konusunda gerekli çabayı göstermiyor. Bu kesitlerde birçok probleminin birebir yerlerde ağırlaşmasından kaynaklı bir sıkışıklık oluşuyor.
“Bu sıkışıklık da vakit zaman patlamaya yol açıyor. Bir yandan da 1985’ten sonra Fransa’da artan işsizlik bu bölgeleri daha çok tesiri altına alıyor”.
Kokoreff ise 1980’lerin başından itibaren uygulanan kent siyasetinin “daha makus bir ayrışmayı önlediğini, lakin etnik ağırlaşmayı azaltma ve toplumsal çeşitliliği teşvik etme üzere beklenen tesirleri yaratmadığını” belirtiyor.
Reutersİsyan haksızlık, eşitsizlik ve ferdi olarak tanınmamaya karşı
Clichy-sous-Bois’da 2005’te yaşananların akabinde çabucak bölgeye giderek bahisle şahsen ilgilendiğini, olaylara katılan aktörlerle görüştüğünü, derneklerle birebir alan çalışması yaptığını anlatan Poyraz, “Bu yalnızca göçmenlikten gelen bir durum değil. Birebir vakitte haksızlığa ve eşitsizliğe, birey olarak tanınmamaya karşı bir tepki” diyor ve ekliyor:
“2005’ten sonra devlet kurumları biraz daha bunun şuuruna vararak –Grand Paris- denilen büyük Paris ismi altında belirli metroları açıp banliyöleri merkeze bağlama ve kentsel yenilenme projeleri geliştirdi. Lakin bunlar kâfi değil.
“Bu çocukların, gençlerin ve oradaki halkın kültürel alanlara giriş imkânlarının oluşturulması, farklı beşerlerle etkileşim içerisinde toplumsallaşma şartlarının sağlanması çok kıymetli bir sorun. Ötekileşmenin onune geçmenin tek yolu çoklu alaka ağını süreklileştirmektir. Fransa’da bunun şuuruna hâlâ varılmadığını düşünüyorum.”
Politik tabanda temsil edilmiyorlar
Poyraz 1980’lerin başında sosyalistlerin iktidara gelmesiyle banliyölerin biraz da politikleştiğini ve umutlandığını anlatıyor. Lakin umduklarını bulamadılar. 80’lere kadar alt kesiti, personel sınıfını, fakirleri ve hatta göçmenleri de kapsayan solun vakitle daha çok orta ve üst kısımdan gelen bireyler tarafından temsil edildiğini belirten Poyraz, “90’lara hakikat banliyödekiler politik alandan da kopuyorlar. Kederlerini anlatacak bir yer kalmıyor” diyor:
“2005’teki gençlerin çıkışının büyük oranda politik alanı açmaya yönelik olduğunu, özünde politik bir hareket olduğunu söylemiştim. Yeniden birebir şeylerin olduğunu, temsil edilecekleri bir düzenek, bir aracı olmadığını düşünüyorum”.
“Bu çocukların kaybedecek bir şeyi yok”
Bu bölgelerde çocuk ve gençlerin toplum içerisindeki oranı öbür mahallelere nazaran çok daha yüksek. Poyraz, gençlerdeki işsizlik oranının kent merkezlerinden çok daha fazla olduğuna dikkat çekerek “Parayı bir formda bulmaları lazım. Bu türlü olunca her şeyin alınıp satıldığı bölgelere dönüşüyor banliyöler. Evvelce yoktu, artık uyuşturucu var” diyor.
Toplumdan kopukluk, işsizlik, kendilerini temsil edecek bir yer bulamaması gençlerin yansısına yol açıyor.
Poyraz, “Sosyal konutların olduğu bölgelere genç kümeler hâkim. Polisle gençler ortasında her gün bir gerginlik var, alana hâkim olma çabası var. Bu çatışma hiç bitmiyor lakin kimse görmüyor” diyor ve ekliyor, “Olay bugün olduğu üzere çığırından çıktıktan sonra esasen oradaki çocukların kaybedeceği hiçbir şey yok”.
Kokoreff de birebir şeye dikkat çekiyor: “Bu gençler, banliyö nüfusunun toplumsal zorluklarının merkezinde oldukları için değerli bir rol oynuyorlar. Avrupa dışından gelen göçmenlerde de olduğu üzere, toplum daima olarak onları, farklılıklarına (kültürel ve dini) dikkat çekerek dışlıyor. Fakat birebir vakitte denetim edilemezler ve kaybedecek hiçbir şeyleri yok”.
Macron sorumluluklarından kaçıyor
EPABugün Fransa’da isyanı yatıştırmak ismine hükümetin aldığı önlemlerin kamuoyunu sakinleştirmeye yönelik olduğunu belirten Poyraz, “Devlet, güvenliği sağlama konusunda yükümlü olduğu için aşikâr bir önlem almaya çalışıyor. Günü kurtarmak için. Önleme karşın natürel ki taştı sorun. Lakin ileri bir noktaya taşınması çok mümkün değil. Yani bu reaksiyon kendini gösterecek, bütün alarmları çaldıracak, toplum içerisinde ‘biz buradayız, biz varız’ diyecek banliyöler. Önlemlerle tekrar, olağan gündelik hayatta olan o küçük çatışmalara dönülüyor” diyor:
“Ama burada yalnızca mahallenin gençleri değil, birtakım fırsatçılar da var. Kırıp döken, mal kaçırıp satanlar var. Bir de her şovda ortaya çıkan alternatif, kırıp dökmeye yönelik kümeler da var”.
Cumhurbaşkanının, siyasi partilerin üzerinde, her ne kıymetine olursa olsun yatıştırma, diyalog kurma ve tansiyonu düşürme rolünü üstlenirken, bakanlarıyla tam karşıtı bir siyaset izlediğini belirten Kokoreff, “’Haydutların şiddeti’, bazen de sorumluluklarını yerine getirmeyen aileler ve ergenler mevzularını gündeme getirerek sorumluluklarından kaçıyor. Bu klasik bir durum ve birçok Fransız bu stratejiye aldanmaz. Bu nedenle, çok sağcılara oynamaktansa ülkeyi sakinleştirmek için güçlü adımlar atmasını bekliyoruz” diyor.
“Bunu ‘yabancı meselesi’ olarak görmek herkesin işine geliyor”
Poyraz, bu sorunun Fransa’daki başka sıkıntılarla birlikte ele alınması gerektiğini belirtiyor:
“Sadece göçmenler yok, göçmenlerin birden fazla fakir olduğu için banliyölerdeler. Güçlü göçmenler oralarda yaşamıyor ve göçmen olarak da kabul edilmiyorlar aslında.
“Banliyölerde Fransızlar da var. Toplumun dışına itilenler, fakirler var. ‘Kimse bizimle ilgilenmiyor’ diye düşünüyor, ‘değersiz hissediyorlar’.
“Dolayısıyla bu sorun göçmenleri aşıyor, ekonomik ve toplumsal sistemle da alakalı. Fakat bunu ‘yabancı meselesi’ olarak görmek herkesin işine geliyor. Bu çok sağı da güçlendiriyor.
“Olayın yalnızca göçmen ve dinî boyutu görülüyor. Basın da bu tarafı öne çıkarıyor. Bu da Fransız milliyetçi kısmın yükselmesine yol açıyor. Ayrıyeten bu, ekonomik aktörlerin de işine geliyor. Zira bu biçimde birçok sorunun ustu örtülebiliyor, toplumsal dinamikler ve çaba alanları daraltılıyor.”
Kokoreff da sağın bu sayede güçlenme ihtimalinin telaş verici olduğunu söylüyor:
“Polis ıslahatını önemli bir formda ele alarak halkla münasebetleri ve itimadı tekrar tesis etmek gerekiyor. Lakin polis kurumu ve devlet, statükonun korunmasını tercih eder. Bu tehlikeli bir durumdur ve uzun vadede sürdürülemez olduğu düşünülebilir.”
