BBC 11 yaşındaki Fatima, geceyarısı konutundan alınıp götürüldü. BBC Afrika araştırma ünitesi Gana’da çocuk kaçaklılığıyla gayret eden yardım kuruluşu Memleketler arası Adalet Misyonu’nun (IJM) ailelerinden ayırdığı kimi çocukların insan kaçakçılığıyla irtibatı olmadığına dair ispatlara ulaştı. Kurumun kurtarma operasyonlarıyla ilgili maksat odaklı kültürünün meseleye katkıda bulunduğu düşünülüyor.
6 Eylül 2022’de geceyarısından kısa bir müddet sonra Musah Mustafa uykusundan uyandığında dört arabanın küçük köyüne hakikat ilerlediğini gördü.
Sadece birkaç kulübede toplam 20’ye yakın kişinin yaşadığı Mogyigna bir köy bile sayılmazdı; Gana’nın kuzeyindeki geniş tarım yerlerinin ortasındaki bu küçücük noktada otomobiller yalnızca gece değil gündüz de nadiren görülürdü.
Uzaktan silahlı adamların köye gerçek yaklaştığını görünce köylüleri uyandırmak için bağırdı.
Ama adamlardan biri daha kimse uyanmadan kulübelere girip dört çocuğu zorla dışarı çıkardı.
Büyükannesi ve büyükbabasının yanında uyuyan Fatima isimli 11 yaşındaki bir kız çocuğunu kolları ve bacaklarından tutarak aldılar.
Boğazına silah dayanan büyükanne Sana, adamlara yalvardı.
Çocukların ikisinin amcaları da götürüldü. Sana akrabalarını bir daha görememekten korkuyordu.
Mogyigna köylülerine nazaran bu dehşet verici olayda çocuklar kaçırılmıştı.
Ama gerçekte o denli olmamamıştı.
Kağıt üstünde bu olay Gana’nın İnsan Kaçakçılığı Yasası kapsamında polis tarafından yürütülen bir operasyondu. Çocuklar toplumsal hizmet servislerine transfer edildiler.
Operasyon, insan kaçaklığıyla uğraş eden en büyük örgütlerden ABD merkezli Milletlerarası Adalet Misyonu (IJM) nezaretinde yürütülmüştü.
Ancak BBC Afrika’nın araştırması IJM’in ailelerinden ayırdığı kimi çocukların insan kaçakçılığıyla kontağı olmadığını buldu.
Araştırmamıza nazaran bu agresif yaklaşım IJM’in amaç odaklı kültüründen kaynaklanıyordu.
Çocukların zorla, sarsıcı bir biçimde alıkonulduğu ve akrabalarının haksız yere çocuk kaçakçısı olarak yargılandığı iki kurtarma operasyonu hadisesinin evraklarına ulaştık. Bu hadiselerden biri Fatima’nınkiydi.
BBC Volta Gölünde çocukların çalışması alışılageldik bir durum. Gana’da IJM, dünyanın en büyük yapay göllerinden biri olan Volta Gölü’nde köle emekçi olarak çalıştırılmak üzere kaçırılan çocukları kurtarmaya odaklanıyor.
Yaklaşık 300 bin kişinin geçimini sağladığı göl etrafında farklı balıkçılık işlerinde çocuk emeği sömürülüyor. Kimileri ailelerini balıkçılıkta destekliyor, başkaları çok az fiyat karşılığında yahut fiyatsız olarak tekne ustalarının yanında çalıştırılıyor.
Çocuk kaçakçılığı meselesinin Volta Gölü’nde ne kadar yaygın olduğuna dair çok az bağımsız data var. IJM tarafından 2016 yılında yapılan bir araştırma, gölde çalışan tüm çocukların yarısından fazlasının insan kaçakçılığından mağdur olduğunu göstermişti.
Yardım kuruluşu 2015’te kanolardaki çocukları kurtarmaya başladı lakin 2018’ten itibaren kıyıdaki noktalarda tutulduğu tez edilen çocukları kurtarmak için gece baskınlarına geçiş yaptı.
Afika araştırma ünitesinden bir muhabir, bu operasyonlarla ilgili telaşlar üzerine, gerçek kimliğini gizleyerek IJM’de çalışmaya başladı.
Bu metot, operasyonlarla ilgili WhatsApp kümesinde konuşulanlara ve hadiselerle ilgili toplumsal hizmet evraklarına erişmemizi sağladı. IJM’in kurtarma operasyonlarının akibetine dair eşsiz bir içgörü sağladık.
‘IJM’in isimli işler sorumlusu, kurum içi yazışmalarda, yardım kuruluşunun Fatima ve öbür iki çocuğun durumunun “kaçakçılıkla hiçbir ilgisi” olmadığı sonucuna vardığını söyledi.
Dört hadisenin yalnızca birinde kaçakçılık ilişkisi bulundu. O da Fatima’nın kuzeni Mohammed’inkiydi fakat isimli işler sorumlusuna nazaran Mohammed’in ailesi bu sonuca itiraz etti.
Ancak yaşları 5 ila 11 ortasında olan bu dört çocuğu ‘kurtarma operasyonuna’ devam edildi zira IJM, çocuk personelliği riski altında olduklarına karar verdi. Bu, önemli bir suçlama olsa da agresif bir gece baskını gerektirmeyen bir durumdu.
Gana Toplumsal Hizmetler Müdürlüğü tarafından yapılan bir soruşturma çocukların kaçırılmadıkları ve aileleriyle yine bir ortaya getirilmeleri gerektiği sonucuna varana kadar, Fatima ve öbür üç çocuk, dört aydan uzun bir mühlet akrabalarından farklı bir halde, IJM’in ortaklarına ilişkin bir sığınma meskeninde tutuldu.
BBC Mogyigna köyünde yalnızca birkaç konut bulunuyor. Fatima köyüne geri döndü ve şu anda büyük annesi Sana’nın yanında. Mohammed’in ve öbür iki çocuğun babası, çocuklarının diğer bir yerde yaşaması gerektiğine karar verdi.
Africa araştırma ünitesi, kurtarmadan beş ay sonra Mogyigna’yı ziyaret ettiğinde, köylüler bize operasyonun tesirlerinin hala hissedildiğini söyledi.
Fatima, BBC takımının onu alıp götüreceğinden korktuğunu söyledi.
11 yaşındaki çocuk operasyonla ilgili, “Korktum ve ağlamaya başladım. Bizi öldüreceklerini sandım. Bizi nereye götürdüklerini bilmiyorduk” dedi.
Fatima sığınağa götürüldüğünde “anneannesi, dedesi, amcalarının öldüğünü” zannetmişti.
“Ailemi düşünüp çok ağladım” diye ekledi.
Operasyonda Fatima’nın amcaları Nantogma Abukari ve Sayibu Alhassan tutuklandı.
Çocuk kaçakçılığı ve çocuk personelliği suçlamalarıyla yargılandılar ve tüm birikimlerini mahkemeye ve kefalet duruşmalarına katılmak için harcadılar. Mahkemeye her gidiş dönüş seyahati, onlara yaklaşık 1500 Gana Sedisine (132 dolar) mal oldu. Bu, onların neredeyse iki aylık karlarına eşitti.
IJM, soruşturmaların kölecilik üzerinde caydırıcı olduğunu sav ediyor. Mahkeme dokümanları, duruşmalardan birine savcının yerine bir IJM avukatının vekalet ettiğini gösteriyor.
BBC’nin Fatima’nın davasıyla ilgili sorularını yanıtlayan IJM, dört çocuğun babalarıyla birlikte daha inançlı bir yere yerleştirildiğini argüman etti.
BBC Mawusi Amlade çocuk kaçaklığı suçlamasıyla haksız yere tutuklandı. Afrika araştırma ünitesinin incelemesi sırasında ikinci bir problemli hadise daha tespit ettik.
2019’daki bir operasyonda bir erkek çocuğu kardeşiyle birlikte ailesinden ayrılmış ve anneleri Mawusi Amlade, çocuk kaçakçılığı suçlamasıyla beş yıl mahpus cezasına çarptırılmıştı.
Amlade mahpus cezasıyla ilgili, çocuklarından ayrılmasının ve onlardan haber alamamasının en acı tarafı olduğunu söylüyor.
BBC Afrika’ya verdiği demeçte, “Çocuklarımın nereye götürüldüğünü bilmiyordum, her şeyden çok onları düşünüyordum” dedi.
İki yıl sonra olayların seyri değişti ve Amlade’nin cezası IJM’in ABD’li ortağı Sudreau Global Adalet Enstitüsü’nün müdahalesiyle kaldırıldı.
Ancak bundan dört yıl sonra bile Amlade çocuklarıyla yine bir ortaya gelmiş değil.
IJM yaptığı yazılı açıklamada, “olası bir çocuk kaçakçılığı davasının açılıp açılmayacağına yahut rastgele bir kişinin yargılanmasına ya da tutuklanmasına karar vermediğini” söyledi.
Afrika araştırma ünitesinden kimliğini gizleyen muhabir, yardım kuruluşunun yapısal meselelerini anlamaya yardımcı olabilecek kimi konuşmalara dahil oldu.
Gizlice kaydedilen bir diyalogda, kıdemli bir IJM işçisi muhabirimize, IJM çalışanının her yıl makul sayıda kaçakçılık kurbanını kurtarması ve belli sayıda soruşturmayı teminat altına alması gerektiği söyledi.
Başka bir işçi, IJM çalışanının maaş artış taleplerinin reddedildiğini ve bu maksatlara ulaşamamaları halinde kovulma riskiyle karşı karşıya olduklarını söyledi.
Ayrı bir diyalogda muhabir, bir IJM denetçisine, misyondaki işçinin çocukları alamadığında ne olacağını sordu. İşçi, “Bir tane bile alamadık diyemeyiz, biraz almamız gerekiyor” diye yanıtladı.
Bristol Üniversitesi’nden Volta Gölü’nde çocuk kurtarma operasyonlarıyla ilgili saha araştırması yürüten kıdemli öğretim vazifelisi Dr. Sam Okyere, kaydedilen konuşmaları inceledikten sonra amaç odaklı kültürle ilgili telaşlarını lisana getirdi.
BBC’ye, IJM’deki tüm çalışanların yeterli maaş aldığını ve konumlara talebin yüksek olduğunu söyledi.
Dr Okyere, “İstenilen bir pozisyonu kaybetme korkusu, insanların verilen maksatlara ulaşmak için biraz daha çabalamaktan çekinmeyeceği manasına geliyor” dedi.
BBC Fatima’nın Mogyigna’daki konutu en büyük kasabadan birkaç saat uzakta. Yardım kuruluşu, amaç odaklı kültür sorularına, “IJM Gana, tesir değerlendirmesi için maksat koyuyor böylece çocuk ticaretini durdurmak konusunda yetkililere en tesirli takviyesi verebiliyoruz” karşılığını verdi.
IJM, çalışanının maksatlara ulaşamaması halinde cezalandırıldığını yalanladı.
Açıklamada, “Yaklaşımımızın temelinde her vakit çocuğun refahı yer alıyor. IJM Gana’nın desteklediği 76 operasyon, yüzlerce çocuğun Ganalı yetkililer tarafından inançlı bir yere götürülmesini sağladı” tabirleri yer aldı.
IJM, Gana’daki çalışmalarıyla ilgili tanıtım görüntüleri yayımladı. Bunların birinde oyuncular, bir çocuğun gölden kurtarıldıktan sonra büyükbabasıyla yine bir ortaya geldiği duygusal anı canlandırıyor.
Videoyu yapan imal şirketi pazarlama raporlarında, IJM’in yaklaşık 1,25 milyon dolarlık bağış toplamasına yardımcı olduğunu söyledi.
Ama Fatima, köyüne dönmesine müsaade verildiğinde bu türlü bir kucaklaşma olmadı.
Silahlı adamların meskenine girip torununu alıp götürmesini izleyen Fatima’nın dedesi, Fatima sığınaktayken öldü.
Fatima, “Dedem çok sevecendi, bize ikramlar verirdi” dedi ve ekledi: “Döndüğümde ağlıyordum ve merak ediyordum, büyükbabam bizi terk ettiğine nazaran, onu bir daha nerede görebiliriz?”
Yahaya Mashud’un katkılarıyla
