AFPBBC’nin önde gelen programlarından Newsnight, Google’ın sarsıntı ikaz sisteminin 6 Şubat sarsıntılarında kullanıcılara bildirim göndermekte başarısız olduğunu ortaya çıkardı.
Google, ihtar sistemiyle sarsıntılardan bir dakika öncesine kadar Android tabanlı telefonlar üzerinden kullanıcılara bildirim gönderebilecek teknolojiye sahip olduğunu söylüyor.
Şirket, ikazın 6 Şubat gece 04.17’de meydana gelen sarsıntı felaketinden evvel milyonlarca bireye gönderildiğini öne sürüyor.
Ancak BBC, sarsıntıdan etkilenen üç bölgede yaptığı araştırmaları sırasında bu uyarıyı almış rastgele bir şahsa ulaşamadı.
Sistem, Android telefonlarda çalışıyor. Yani iPhone olmayan çabucak hemen her telefonda kullanılabiliyor. Android telefonlar iPhone’a kıyasla ekseriyetle daha ucuz. Teknoloji piyasası uzmanları bu nedenle Türkiye’deki telefonların yaklaşık yüzde 80’i de Android tabanlı telefonlardan oluştuğunu söylüyor.
Pasifik Kuzeybatı Sismik Ağı’nın yöneticisi Prof. Harold Tobin, “Eğer bu Google’ın bir vaadiyse, bu vaat örtülü bile olsa sarsıntılar öncesinde erken ihtar sistemi hizmeti sunmayı vadediyorsa, o vakit beklentiler yükselir” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Böylesi hayat memat sıkıntısında vaatlerinin gerisinde durmak üzere sorumlulukları var.”
BBC’nin sorularını yanıtlayan Google’ın bu sistemden sorumlu yöneticilerinden Micah Berman sistemin çalıştığı konusunda ısrar ederken, “Bu sistemin devreye girdiğine ve ihtarlar gönderdiğine eminiz,” dedi.
Ama şirket, bu ikazların yaygın bir halde insanlara ulaştığına ait rastgele bir delil sunmadı.
10 milyondan fazla insanı etkileyen zelzelelerde resmi datalara nazaran 50 binden fazla insan hayatını kaybetti.
7.8 büyüklüğündeki birinci zelzelenin akabinde 13.14’te merkez üssü Elbistan olan yeni bir zelzele meydana geldi. BBC, bu ikinci zelzele için ihtar aldıklarını söyleyen az sayıda da olsa birtakım şahıslara ulaştı.
Sistem nasıl işliyor?
Google’ın Android Sarsıntı İhtar Sistemi, Türkiye’de Haziran 2021’de faaliyete geçti.
Sistem, dünyada çok sayıda ülkede çalışıyor. Şirket, zelzele ikazlarını gönderebilme kapasitesini Android hizmetinin “temel” ögelerinden biri olarak tanımlıyor.
Uyarı sistemi, Android’in yaygın telefon ağından yararlanıyor. Akıllı telefonlar, sarsılmayı tespit edebilen küçük ivmeölçerlere sahip.
Birçok telefon tıpkı anda sarsılırsa Google, zelzelenin merkezini belirleyip ve sarsıntının şiddetini de iddia edebiliyor.
Bir sarsıntının büyüklüğü Richter ölçeğine nazaran 4.5 yahut üzerindeyse, Android sistemi ikaz gönderebiliyor.
Berman sarsıntı ikazını, “Bu, muhtemelen telefonunuzda daha evvel hiç görmediğiniz bir ikazdır. İkaz, telefon ekranınızı ele geçirir,” diyerek anlatıyor.
Uyarı esnasında ekranda, “çök, korun ve tutun” formunda sözler beliriyor ve beraberinde de yüksek bir alarm sesi duyuluyor.
BBC Google’ın ikaz sistemi Android tabanlı akıllı telefonlarda bu halde görünüyor. Zayıf zelzelelerde soldaki üzere, şiddetli sarsıntılarda ise sağdaki üzere ikazlar ekranda beliriyor. Ayrıca telefonunuz “rahatsız etme” modunda ise bile sistem otomatik olarak komutları geçersiz kılıyor.
Berman da buna atıfta bulunarak, “Telefonunuz ne durumda olursa olsun, bu uyarıyı alabilmeniz gerekiyor,” diyor.
Google, sisteminin 6 Şubat’ta milyonlarca beşere muvaffakiyetle ihtar gönderdiğini tez ediyor.
Berman, insanların Google’dan alacakları ihtarın zelzele merkezüssünden ne kadar uzakta olduklarına bağlı olduğunu söylüyor. İnternet üzerinden iletilen bir ileti, zelzele dalgalarından çok daha süratli dolaşabiliyor.
Bazı durumlarda bu mühletin bir saniye ya da daha kısa, bazen 20-30, bazen de 50-60 saniyede olabileceğini aktarıyor.
BBC’nin konuştuğu beşerler, sarsıntıdan saatler, günler ve haftalar sonra dahi sistemden kendilerine gelen rastgele bir ikaz olmadığını söyledi.
Bu nedenle BBC grubu ihtarın ulaştığı insanları bulmaya çalıştı.
Ekiplerimiz sarsıntıdan etkilenen bölgelerden Adana, İskenderun ve Osmaniye’ye gitti ve Android telefonları olan yüzlerce beşerle konuştu.
BBC takımı, İkinci zelzeleden evvel ikaz alan birkaç bireye ulaşsa da gece meydana gelen ve en yıkıcı olan zelzele öncesinde ikaz aldığını söyleyen hiç kimseye ulaşamadı.
İskenderun’da, yıkılan hastanede babaannesini kaybeden Alican, geçmişte bir ikaz aldığını lakin bu zelzelede rastgele bir ihtar almadığını söylüyor.
Deprem bölgesinde tespit ettkilerimizi Google yöneticilerinden Berman’a sorduk.
Google yöneticisi, “Çok şiddetli ve yıkıcı birinci zelzele sırasında ihtar sistemi kullanıcılar dikkatlerini apayrı şeylere yönelttikleri için art planda kalmış olabilir. Bence bu en olası açıklama üzere görünüyor” diyor.
Ama BBC’nin konuştuğu beşerler, kendilerine rastgele bir ikaz almadıklarında ısrar ediyorlar.
Çadırda yaşayan 25 yaşındaki Funda, aile fertlerini kaybettiğini anlatırken, “Yakınlarımızı toprağa verdik. Eniştem ve yeğenim birbirlerine sarılı halde gömüldüler,” diyor.
BBC Funda sarsıntıda ailesinden 25 kişiyi kaybetti Android tabanlı bir telefonu olan Funda, asla bir ikaz almadığını lisana getiriyor.
Sosyal medyadaki sessizlik
Google’ın sisteminin etkin olduğu öteki ülkelerde, insanların zelzele sonrasında ikaz aldıklarını toplumsal medyada paylaşmları epey yaygın bir durum.
Berman, bu bahiste az sayıda geri bildirim kaynaklarından birisinin de toplumsal medyadaki müşahedeleri olduğunu tabir ediyor.
Ancak Türkiye’deki birinci zelzeleden sonra toplumsal medya alışkın olunmadık bir biçimde sessizdi. Bunu Berman da kabul ediyor.
Google yetkilisi, “Bu olayın toplumsal medyada gereğince yankılanmamasının nedenlerine dair güçlü bir açıklamam yok” diyor.
BBC, şirketten insanların bildirim aldıklarını gösteren bir bilgi olup olmadığını sordu.
Google’ın bize sunduğu tek delil dokümanı, şirketin o gün ihtar hakkında konuşan 13 toplumsal medya gönderisinin yer aldığı bir PDF dokümanı oldu.
Bu gönderilerin sahipleriyle irtibata geçtik.
Bu bireylerden biri, Adana’da ikaz aldığını belirten Rıdvan Güntürk’tü. Fakat BBC’ye konuşan Güntürk bunun ikinci sarsıntı için olduğunu, birinci sarsıntı için bir ihtar almadığını söyledi.
BBC Rıdvan Güntürk, ikinci zelzele için bir ihtar aldığını söylüyor Sosyal medya gönderilerinin sadece bir tanesi birinci zelzeleyle ilgili bir uyarıyı ayrıntılı bir halde açıkladı. BBC, bu gönderiyi yapan bireyle konuştu.
İsmini paylaşmayan toplumsal medya kullanıcısı, bir ikaz aldığını düşündüğünü lakin olayın vahameti nedeniyle bundan emin olamadığını söyledi.
Google, ayrıyeten kullanıcı anketlerinden sistemin işe yaradığını gösteren geri bildirimler aldığını söyledi. Fakat bu bilgileri paylaşmayı reddetti.
BBC’ye konuşan Prof. Tobin, Google’ın sisteminin nispeten yeni olduğunu ve kullanışlı olabileceğini, lakin şirketin şeffaf olmasının da kıymetli olduğunu söyledi.
Prof. Tobin, “Eğer temel insan ömrü yahut kamu güvenliği ile ilgili bir bilgiyi paylaşıyorsanız, bu sistemin nasıl çalıştığı ve ne kadar yeterli çalıştığı konusunda şeffaf olma sorumluluğunuz vardır,” diyor ve kelamlarına şöyle devam ediyor:
“‘Şurada burada bildirimler göründü’ formundaki bir anekdottan bahsetmiyoruz. Bunlar yaygın ihtar sistemleri olarak tasarlandı. Bütün sıkıntı de bu.”
Deprem uzmanı Prof. Şükrü Ersoy da BBC’ye verdiği mülakatta eşinin sarsıntı bölgesinde olduğunu ve Android telefonu kullandığını lakin buna karşın rastgele bir ikaz almadığını belirtti.
Uyarı alan birine de rastlamadığını belirten Ersoy şöyle devam ediyor:
“Google’ın sistemi şayet ki çalışmış olsaydı, tahminen de çok yararlı olabilirdi.
“Ancak bu sistem, böylesi değerli bir sarsıntıda işe yaramadı. Bu da şu soruyu akla getiriyor: Şayet bu yararlı bir sistemse, neden bu kadar büyük bir sarsıntıda, son 100 yılın en büyük sarsıntılarından birinde, faydalanamadık?”
Google, röportajdan sonra BBC’ye yaptığı açıklamada, “Yıkıcı bir sarsıntı sırasında, kullanıcıların bir uyarıyı alıp almayacağını, fark edip etmeyeceğini yahut ikaza reaksiyon verip vermeyeceğini etkileyebilecek bir sürü faktör var. Bunlar ortasında zelzelenin özellikleri ve internet kontağının olup olmadığı da yer alır” dedi.
