Sanat ve sanatçı kavramları her periyot sorgulanmış ve içinde bulunduğu çağ ve coğrafyaya nazaran açıklanmaya çalışılmıştır. Her iki kavramın da ortak noktalarına baktığımızda odaklarında insanın olduğunu görmekteyiz. Kimi yorumlara nazaran odağına sanatın kendisi, kimi yorumlara nazaran de toplum konulsa da insanı içinden çıkardığımız vakit sanatın da kendi başına bir şey tabir etmesi mümkün görülmemekte. Aslında bu durum, var olan tabiatın dışında insanın yarattığı tüm alanlar için geçerli. Sanatın ise bunların içerisinde insanlığın ortak ve toplumsal bir bedeli olarak ayrıcalıklı bir yeri bulunmaktadır. Bu ayrıcalığın bir insan olarak sanatkarın sanatla ve kendisiyle olan münasebetinde gizli olduğunu düşünmekteyim. Pekala, “bir insan olarak sanatçı” ne mana tabir etmekte?
Burada insanı bireye yani kişinin kendisini fark edeceği ya da sorgulayacağı “ben”e indirgeyecek olursak şayet, “Ben kimim” sorusu üzerinden “ben” ile sanatçı ve sanatı ortasında bir bağ kurmak mümkün olacaktır. Bu yaklaşımla baktığımızda sanatkarın her şeyden evvel “birey olma” özelliği kıymetli bir nitelik olarak görülmekte. Uzmanlık alanı algılama, öğrenme ve lisan psikolojisi olan Doğan Cüceloğlu, “Savaşçı” isimli kitabında, insan hayatında mana arayışında birinci adımın, insanın kendisine kritik ve can alıcı sorular sorabilmesi, ikinci adımın ise bu sorulara cevap aramak olduğunu söylemektedir. Pekala bu sorular nedir?
Bunların içerisinde en kolay, en temiz ve en kritik sorunun “Ben kimim” sorusu olduğunu vurgular. Bu sorular yanıtlanmaya çalışılırken öbür sorular doğurur ve yeni cevaplar aranır. Farkında olalım ya da olmayalım; Cüceloğlu, birey olarak ya da toplum olarak uğraştığımız meselelerin hepsinin temelinde felsefi bir boyutun yattığını söz etmektedir. Bu felsefi boyutun açık seçik ortaya konulmadığı sürece, çözülmeye çalışılan sorunun tümüyle anlaşılamayacağını ve olağan ki tümüyle anlaşılamayan soruların sahiden çözülemeyeceğini vurgulamaktadır.
“‘Ben kimim’ sorusuna karşılık ararken daima şuurun içeriğini saymışızdır; ben öğretmenim, ben anneyim, hekimim, evladım, vb. üzere. Birden fazla sefer o soruyu soran şuuru hesaba katmadık. Halbuki, ‘Ben kimim’ sorusunun yanıtı orada yatıyor: Ben bütün bu soruları soran, farkında olan, gözlemleyen şuurum diyor. Şuuru, ideolojinin üç temel alanı üzerine, ontoloji, epistemoloji ve etik yani varoluş, bilgi ve davranış temelleri üzerinden tanımlıyor. Farkındalığı, kişinin kendinin farkında olması, dış dünyanın farkında oluşu ve bunların ortasında bir kavramsal algılama alanı olarak, lisan ve kültürün yer aldığı dünya olarak temellendiriyor. Gözlemleyen beni ise Gözlemleyen benle gözlemlenen ben ortasındaki farkı bilmeyince, insanların gözlemlenen şeyin içerisinde hapsolurlar ve ‘Ben öğretmenim, ben marangozum, ben babayım’ üzere toplumsal rollerin içinde kendilerini tanımlamaya çalışırlar ve boğulup kalırlar” diye açıklar.
“Ben kimim” sorusunu ve “ben”in nasıl bir şuur olduğunu Cüceloğlu’nun açıklamaları üzerinden okumaya çalıştım. Bütün bunlar ortasında “ben”in, toplumsal roller içerisinde nasıl yok olduğunu bilhassa vurgulamak isterim. İşte bu noktada “Ben kimim” sorusuna, sanat olgusu içerisinde sanatkarın kendisine bir karşılık vermeden evvel, kendisini bu soruların yanıtlarında araması gerektiğini düşünmekteyim. Bu cevaplar sanatçıyı “insan”a yaklaştıracak, insan üzerinden hayatı ve kendisini, kendi özgün varlığı ile yorumlayacak ve daha özgün birebir vakitte yaratıcı yapıtlar üretmenin de önünü açacaktır. Sanatçıyı, üretim pratiği olan sanat yapıtı ile özdeşleştirirsek, bu açıklamalar ışığında, sanatçı hem kendisine karşı bir şuur hem de üretimine karşı bir şuur olmak durumundadır. Yani iki sefer insan olmak durumundadır.
