Türkiye, Cumhuriyetin 2. yüzyılında en büyük 20 iktisat ortasında ilerlemek istiyorsa eğitim sistemini ıslahat etmek zorunda. Bu yüzyılı kurtarmak için atılması kural olan adımları sıralamadan evvel bir noktanın altını çizmek istiyorum. Türkiye uzunca bir müddettir kalkınma iktisatçılarının “orta gelir tuzağı” dediği bir krizden daha da geriye düşmüş durumda. İçinde bulunduğumuz darboğazdan kurtuluşun reçetesini tek başında eğitimde aramak yanlış olacaktır. Zira tanınan telaffuzun tersine bir ülkenin demokratik ve ekonomik alanda ilerlemesi için kural olan şey eğitim değil, adalettir.
Detaylarını “Yol Ayrımındaki Türkiye: Ya Özgürlük Ya Sefalet” kitabımda açıkladığım üzere bir ülkenin kalkınması için hem adil rekabet şartlarına hem temel özgürlüklere hem de eğitim sistemine gereksinim var. Adil rekabetin olmadığı, insanların haklarını garanti altında hissetmediği, fikir tabir ve yayma hürriyetinin garanti altına alınmadığı toplumlarda eğitim sisteminin tek başına bir toplumu ileri götürmesi güç. Tarihe baktığımızda görüyoruz ki dünyada ilerlemenin anahtarı kurallar toplumu olmaktan geçiyor. Lakin o temel paradigma içinde eğitim kurumları işevsel olabiliyor. İsterseniz dünyanın en uygun okullarını açın, şayet öteki iki boyutu yanı hukuk sistemini ve temel özgürlükleri ileri bir noktaya taşımadıysanız okulların fonksiyonu de başarısı da kısa ömürlü oluyor.
Köy Enstitütüleri, fen liseleri ve en son Boğazici Üniversitesi’nin başına gelenler bize Türkiye’de yalnızca eğitimi konuşarak eğitim sistemindeki meseleleri çözemeyeceğimizi gösteriyor.
7 somut ıslahat önerisi:
VERİYE DAYALI ISLAHAT:
Türkiye’de okula başladığı sistemle liseyi bitiren nesil olmadı maalesef. Tek partinin iktidar olduğu son 20 yılda dahi 9 farklı bakan sitemin başına geçti. Bakan değişiminin ıslahatla ne ilgisi var diyorsanız Türkiye’nin ıslahat yapma pratiğini bilmiyorsunuz demektir. Bizde ıslahatlar bireye bağlı pratiklerdir. O nedenle eğitimde atılması gereken Birinci ve bence en kıymetli adım şahsa dayalı reformlardan dataya dayalı ıslahatlara geçmektir. 85 milyonluk bir ülkede, 20 milyon öğrencinin mukadderatı hiçbir kişinin vizyonuna teslim edilemez.
DOĞAN HER ÇOCUĞA BİR KİTAPLIK:
Türkiye’de her sene 1.3 milyon bebek dünyaya geliyor. Bu bebekler daha doğdukları gün iki sınıfa ayrılıyor. Birinci kümede 300 bin bebek var. Bu bebeklerin konutunda bir kitaplık, anne ya da babadan birinin bir üniversite diploması var. İkinci kümede yer alan 1 milyon bebeğin konutunda bu ayrıcalıklar yok. Tıpkı bir ağacı ekince cansuyunu çabucak o periyotta vermek zorunda olduğumuz üzere, çocukların zihinsel gelişiminin en süratli gerçekleştiği birinci 36 ayda da çocuklarımıza gerekli eğitimde sonuç almak için 7 yaş çok geç.
HER MAHALLEYE KALİTELİ BİR OKULÖNCESİ KURUMU:
Türkiye okul öncesi eğitime iştirakte yüzde 30 ile OECD ülkeleri ortasında en son sıralarda yer alıyor. Avrupa ülkelerinden bu oran yüzde 80’lerin çok üstünde. Son devirde belediyelerin ülkemizin çok farklı yerlerinde bu mevzuda atmış olduğu adımlar hakikat yolda olduğumuz gösteriyor lakin bu adımlar son derece yetersiz. Her çocuğun 3 yaşından itibaren sonlu da olsa aile dışında bir kurumda oyun bazlı bir öğrenme ortamına katılması bu çağın olmazsa olmazı.
YETKİ VE SORUMLULUK TABANA YAYILMALI:
Türkiye OECD ülkeleri içinde en merkezi sisteme sahip ülkelerin başında geliyor. Ankara’da oturan bir kişi 20 milyon öğrencinin saat kaçta okula gideceğine, hangi dersleri nasıl işleyeceğine karar veriyor. Hal bu türlü olunca ne okul yöneticileri inisiyatif geliştiriyor ne de öğretmenler kendi yaratıcılıklarını ortaya koyacak taban bulabiliyor. Önümüzdeki periyotta eğitim sistemine yapılacak tüm öbür yatırımlardan da dilek edilen sonucu almak için öğretmenlik mesleğinin yetki ve itibarını arttırmak zorundayız. İşine tutkuyla bağlı bir eğitim takımı olmadan binayla, teknolojiyle öğrenme olmaz.
DEVLET OKULLARINA PRESTİJ:
OECD ülkeleri ortasında fakir öğrencilerin sayısı arttıkça sınıfların kalabalıklaştığı tek sistem Türkiye’de. Aslında milletlerarası sıralamalarda geride olmamızın en değerli nedeni dar gelirli öğrencilerin oranının yüksek olması ve bu öğrencilerin kaynağı kıt okullarda eğitim almak zorunda kalması. O nedenle eğitim alanında kalıcı sonuç almak için üzerinde odaklanmamız gereken demografik segment sosyo-ekonomik açıdan dezavantajlı öğrenciler olmalı. Deva özel okulları teşvik etmek değil, devlet okullarının prestijini artırmaktır.
HER İLÇEYE BİLİM VE TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ:
Bu yüzyılda ileri teknolojiye dayalı kalkınma için STEAM denilen, fen matematik, mühendislik, tasarım üzere alanlarda eğitim vermek zorundayız. Tüm öğrencilerin ileri düzey fen ya da matematik bilmesine gerek yok lakin hatırı sayılır bir oranın dünyayla rekabet edecek teknolojiyi üretebilmesi için ileri düzey 21. yüzyıl marifetlerine sahip olması kaide. Bir yandan okulöncesinden başlayarak müfredatın odağına STEAM maharetlerini koymak zorundayız.
Öte yandan seçkin bir öğrenci kümesini seçkin liselerde dünyayla rekabet edecek düzeyde yetiştirmek zorundayız. Seçkin derken, aileden gelen bir ayrıcalığı değil, makul bir çekim merkezi olan, mezun olanların elle tutulduğu okulları kastediyorum. Türkiye bu modeli evvel fen liselerini kurarak çok başarılı bir halde hayata geçirdi.
Şimdi daha düzgününü her ilçeye bu yüzyılın gerçekliğine dayalı bir fen ve teknoloji enstitüsü kurarak gerçekleştirebiliriz.
EZBERİ DEĞİL SORUN ÇÖZMEYİ ÖLÇEN İMTİHAN:
Türkiye ulusal imtihanları her evrede ezbere dayalı maharetleri ölçmektedir. Aileden avantajı olan çocukların başarılı olduğu bir imtihan sistemi sayesinde imtihana âlâ hazırlanan öğrenciler bir adım öne geçmektedir. Yapılması gereken bir yandan merkezi imtihanların tartısını azaltmak bir yandan da bu imtihanlarda ezberi değil sorun çözme ve eleştirel düşünme hünerini ölçmektir.
Bu adımları atmazsak ne olur?
Türkiye önümüzdeki periyotta bu adımları atmak zorunda diye bu kadar ısrarcı olmamın çok net bir demografik münasebeti var. Ülkemiz tarihinde ne bundan evvel ne de bundan sonra artık olduğu kadar çok sayıda genç nüfusa sahip. Şimdiye kadar daima geriden gelen genç nesillere umut duyduk ancak bundan sonra nüfus artışı süratle azalıyor ve artık yaşlı nüfusun yerine genç nüfus gelmiyor. Malum nüfusun kendini yenileme düzeyi olan bayan başına 2.1 çocuk oranın çok altına düşmüş durumdayız.O nedenle ya artık öğrenme çağında olan nüfusu çok güzel bir halde eğitip hem onları hem ülkenin geleceğini kurtaracağız ya da 20 milyon çocuk 20 milyon gençten oluşan toplam 40 milyonluk iki nesli dünya ile rekabetten uzak tutacağız. Tercih bizim
