Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye İktisat Modeli’nin birinci işaretini 4 Ağustos 2021’de çıktığı bir yayında vermişti: “Bundan bu türlü enflasyonun daha üst çıkması mümkün değil. Faiz oranlarında da düşüşe geçiyoruz, yüksek faiz yok. Zira yüksek faiz, bize yüksek enflasyonu getirecektir”. Cumhurbaşkanı bu kelamları söylediğinde enflasyon yüzde 19’du. Ortadan geçen vakitte yüzde 85’i gören enflasyon bir daha da o düzeylere dönmedi.
TCMB Lideri Şahap Kavcıoğlu ise bu kelamlardan iki ay evvel, 2 Haziran 2021’de “Enflasyonda yüzde 5 maksadı yakalanana kadar siyaset faizi, gerçekleşmiş ve beklenen enflasyonun üzerinde oluşacak” demişti. Cumhurbaşkanı’nın faizde düşüşe geçiyoruz talimatının akabinde TCMB Lideri evvel “çekirdek enflasyonu kastetmiştim” dedi, akabinde o hesap da şaşınca bu bahiste bir daha açıklama yapmadı.
Aslında TCMB Lideri Kavcıoğlu’nun tarihe nasıl bir TCMB Lideri olarak geçeceği o gün aşikâr olmuştu.
Yasak Elma
Bunlar yaşanırken tarihe not düşebilmek ismine, Eylül 2021’de, Paraanaliz.com sitesi için üç kısımdan oluşan bir yazı dizisi hazırladım. “Yasak Elmayı Birinci Kim Isırdı?” başlıklı yazılarımda AK Parti periyodunda vazife alan tüm liderlerin döviz rezerv idaresi karnesini çıkarmıştım.
2001-2006 Süreyya Fedai başkanlığını “Sessiz dönem”,
2006-2011 Durmuş Yılmaz başkanlığını “Gözaltı dönemi”,
2011-2016 Fazilet Başçı başkanlığını “Kuşatma dönemi”,
2016-2019 Murat Çetinkaya başkanlığını “Saldırı dönemi”,
2019-2020 Murat Uysal başkanlığını “Fetih dönemi”,
2020-2021 Naci Ağbal başkanlığını “Vekalet dönemi” olarak tanımlamıştım.
Yazının yayınlandığı tarihte Kavcıoğlu vazifeye geleli şimdi 6 ay olmuştu. O sıralarda ne faizlerle ne de rezerv siyasetiyle ilgili taraf değiştirici bir karar aldığı için onun periyodunu adlandırmamıştım.
2021’e kadar rezerv hareketlerini gösteren üstteki tabloda, bilhassa Albayrak/Uysal periyodunda geçmişin mirasının nasıl savrulduğunu görmüştük.
2021 sonrasında olanlar ise hepimizin hafızasında çok taze. Bakan değişimi, kur krizi, KKM’nin ilanı, art kapı döviz satışlarının geri dönüşü, kredi patlaması ve akabinde gelen sermaye denetimleri.
Kendisi vazifesini geçen hafta devrettiğine nazaran, Şahap Kavcıoğlu’nun rezerv siyaseti karnesini çıkarmak için artık eksiksiz bir vakit.
Finansçılar İçin Üç Bilinmeyenli Denklem
Ancak bu kere işimiz başka liderlerin karnesini çıkarmak kadar kolay olmayacak. Bunun nedeni Çetinkaya ve Uysal periyodunda başlanan kimi TCMB datalarının karartılmasının Kavcıoğlu devrinde genişleyerek devam etmesi.
Kavcıoğlu devrinde yalnızca kapı ardı döviz müdahaleleri gizlenmedi. 2022 başından bu yana uygulamaya geçen, ihracatçılardan evvel yüzde 25 ile başlayan sonra yüzde 40’a çıkarılan mecburî döviz alımlarından TCMB’nin satın aldığı fiyatlar da açıklanmadı. Yeniden KKM’den TCMB’ye gelen döviz akımının fiyatı da gizlendi. Hasebiyle saklanan bu üç döviz alım/satım verisi, döviz rezervlerinin kaynak ve kullanımları üzerinde üç bilinmeyenli bir denklem oluşturuyor.
Rekor Art Kapı Müdahalesi
Buna karşın benim ve güvendiğim analistlerin* kestirimleri üzerinden bir varsayım yaptım. Gün gelir de karartılan bilgiler açıklanırsa bu varsayımlardan nasıl bir sapma olacağını hakikaten merak ediyorum.
Arka kapı müdahaleleri, KKM ve ihracatçılardan gelen dövizin varsayım edilmesiyle tüm liderlerin tablosu aşağıdaki üzere oluşuyor.
(Sonunda “T” yazan kolonlar varsayımdan oluşmaktadır. Kavcıoğlu devri için Bloomberg Haber Ajansı’ndan Selva Baziki’nin varsayımları kullanılmıştır.)
(Tüm datalar ve kestirimler için referans tarih 2023 Mayıs sonudur.)
(Altın değerlemesinden gelen yaklaşık 3 milyar dolar fark ihmal edilmiştir)
Kamuoyundan saklanan üç bilgideki yanılgı hisseleri nedeniyle tabloda net konum kaybı 8,4 milyar dolar olarak görülse de, analitik bilançoya nazaran Kavcıoğlu’nun vazife devrinde TCMB’nin zati negatifte olan net döviz konumu 16 milyar dolar bozuldu. Negatif 61 milyar dolar olarak devraldığı döviz konumu, vazifesi bıraktığı gün -77 milyar dolara gerilemişti. (Hesaplanan bu konum TCMB’de tutulan hazineye ilişkin dövizlerin ve bankanın Mayıs sonu swap borçlarının düşülmüş halidir.)
Kavcıoğlu en büyük dengeli (199 milyar dolar) kapı gerisi satışına imza atmış olsa da, bankanın döviz konumuna verdiği zararın Murat Uysal periyodu kadar büyük olmadığı görülüyor. Bunun en değerli nedeni, onun devrinde başlatılan KKM ve ihracat zarurî döviz devranı üzere iki büyük kalemden satın alınan dövizlerin değerli bir girdi sağlamış olması. Bu girişler döviz piyasasının doğal istikrarını bozunca, Kavcıoğlu’nun son periyodunda hayata geçirilen birçok sermaye denetimine karşın TCMB, döviz piyasasının neredeyse tek satıcısı haline dönüştü.
KKM Yükümlülüğü
Ancak fotoğrafın bütünü bundan ibaret değil. TCMB’nin bu periyotta KKM sahiplerine oluşan yükümlüğü hayli yüksek. Her ne kadar mevduat faizinin üstünde kalan kur farkı ödemeleri TL cinsinden yapılsa da, bu aslen TCMB açısından bir döviz fiyat riski içeriyor. Bu hesaba katıldığında, Kavcıoğlu periyodunda bankanın döviz konumunun aslında 16 milyar dolardan çok daha fazla açıldığı ortaya çıkıyor. TCMB’ye yönlenen KKM fiyatına bağlı olarak Kavcıoğlu misyon devrinde Merkez Bankası’nın açılan döviz riskinin 90 milyar dolara yakın olduğunu hesaplıyorum. Gerçekten aşağıda Prof. Dr. Hakan Kara’nın 19 Mayıs’ta paylaştığı grafikte, 2021 sonundan bu yana kamunun üstlendiği döviz konum riskinin 100 milyar dolardan fazla arttığını görebilirsiniz. Kamunun bu riskinin değerli kısmı, Kavcıoğlu periyodunda TCMB tarafından üstlenildi.
Grafik: Hakan Kara
Hataya Yer Yok
Tabii ki KKM’de kur farkı ödemelerinin TL cinsinden yapılması, döviz nakit akışı gereksinimini ortadan kaldırıyor. Lakin KKM sahiplerinin rastgele bir nedenle tekrar döviz cinsi varlıkları tercih etmesi halinde Türk lirasının pahasında çok büyük baskı yaratması muhtemel. 120 milyar doları aşan KKM’de her hafta 6 ila 8 milyar dolar ortasında vade dönüşü olduğu iddia ediliyor. Bu nedenle ülkenin birkaç haftalık bir istikrarsızlık yaşaması halinde bile kendi kendini besleyen kıymetli bir döviz talebinin ortaya çıkması mümkün. Bu da yeni iktisat idaresinin oluşacak bir dış yahut iç dalgalanmada rastgele bir esnekliğe sahip olamayacağını gösteriyor.
Yazının tamamı burada.
