Getty Images Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 7 Mayıs İstanbul mitingi 14 Mayıs seçimlerine giden günlerde AKP’nin muhalefete karşı yürüttüğü propagandada, montajlı görüntülerin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından sırf miting alanlarında gösterilmekle kalmadığına, ana akım medyada da yayımlandığına şahit olundu.
RTÜK’ün CHP’li Üyesi İlhan Taşcı’nın açıklamasına nazaran, 1 Nisan-11 Mayıs tarihleri ortasında devlet kanalı TRT’de Erdoğan’a 48 saatten fazla yer verilirken öteki cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu için bu mühlet 32 dakikaydı.
Öte yandan Cumhur İttifakı’ndan milletvekili adayı olan bakanlar istifa etmediği için kamu gücünün seçim kampanyasında kullanılması da gelen eleştirilerdendi.
Peki seçim sürecinde tüm bunlar kabul edilebilir mi? Seçmen algısını değiştirmek ismine bu tıp araçlar kullanılabilir mi? Siyasal irtibatın hududu nedir?
AKP’NİN ELİNDE KALAN TEK ÖGE: GÜVENLİK
BBC Türkçe’ye konuşan siyasal irtibat danışmanı ve Avrupa Siyasi Danışmanlar Derneği Lideri Gülfem Saydan Sanver, Erdoğan’ın ve Cumhur İttifakı’nın güvenlik siyasetleri üzerinden bir propaganda oluşturduğunu ve bunun seçmende karşılık bulduğunu anlatıyor:
“Ülkedeki ekonomik kriz çok ağır. Adalet ve Kalkınma Partisi uzun vakittir yeni bir siyaset üretemiyor. Yeni bir kıssa de yaratamıyor. İnsanların ilgisini çekecek yeni takımları ortasına katamıyor.
“Dolayısıyla elinde tek bir öge kalmıştı, o da savunma sanayii üzerinden güvenlik siyasetleri. Güvenlik siyasetlerine girdiğinizde iki noktayı birlikte yaptı, esasen o denli yapılmalıydı. Birincisi İHA’lar, SİHA’lar, askeri gemi ve uçaklarla bir yandan toplumsal gururu okşadı. Bilhassa ekonomik kriz altında ezilen toplumun bir manada gururu da inciniyordu. Lakin bu tek başına işe yarayacak bir şey değil. Güvenlik siyasetlerinin işlemesi için her vakit bir güvenlik tehdidinin olması gerekiyor. Bu güvenlik tehdidini de PKK üzerinden yaptı. Münasebetiyle iki ögesi bir arada ve çok baskın kullandı. Bu güvenlik ve kaygı siyasetleriyle kendi seçmenini önemli manada konsolide etmeyi başardı”.
BBC Türkçe’ye konuşan, bağlantıcı ve gazeteci Ali Saydam ise Cumhur İttifakı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın propaganda sürecinin iki boyutta incelenebileceğini, bunlardan birinin strateji, başkasıninsa taktik olduğunu belirtiyor.
Strateji konusunda iktidarın yaklaşımlarının hakikat olduğunu düşündüğünü belirten Saydam, “Hedef kitlenin kültür ve kıymetleri temel alınarak yapılan bir strateji. Ulusal bağımsızlık, ülkenin parçalanamaz bütünlüğü bahislerinde toplumda bir hassaslık görmüş olmalılar ki bunları savunuyorlar. Üçüncü ayak da ‘biz yaptık tekrar yaparız’ biçiminde gelecekle ilgili vaatlerde bulunmaları” diyor.
Saydam, “Bağımsızlık sorununda, ulusal güç ve maden siyasetinde atılan adımlar, ulusal savunmada atılan adımları gösterebiliriz. Kolay bir SWOT tahliliyle muhalefetin zayıf ve güçlü taraflarına bakarak belirlemiş olmalılar” kelamlarını ekliyor.
Taktik alanda, uygulamada ise “AK Parti’nin irtibat çalışmalarını çok zayıf bulduğunu” söyleyen Saydam, “İletişim üniversal bir iş değildir. Bir ülkede olan her ülkede geçerli değildir. Çok farklı müzikler kullanılmaz. Müzikte tekrar ve akılda kalıcılık çok kıymetli. Fakat ben AK Parti’de 7-8 tane müzik saydım. Çok sayıda reklam sineması çekilmiş” diyor.
‘GÜVENLİK VE DEHŞET PROPAGANDASI KARŞISINDA MUHALEFET ZAYIF KALDI’
Stratejide yanılgı yaptığını söylediği muhalefetin taktik boyutunda daha disiplinli ve başarılı bulduğunu belirten Saydam, “Ben çok beğendim. Çok yalın ve yeterli uygulandı taktikleri fakat Anglosakson geldi bana. Anadolu’nun ruhuna uygun değildi. Seçim Anadolu’da kazanılıyor. Türkiye’nin ortak ruhi şekillenmesinin kabulleneceği, sempatik bulacağı şeyler değildi. Kıyı kentlerde karşılığını bulmasına karşın, Anadolu’da bulmadı. Stratejik yanılgı, maksat kitlenin terör üzere hassasiyetlerine aralıklı olması”.
“Muhalefetin kampanyası daha olumlu ve umut odaklı. Ancak olumlu kampanya biraz yanlış anlaşıldı muhalefette. Müspet olmak demek telaffuzların sert olmaması demek değil” diyen Gülfem Saydan Sanver de, negatiflik kullanılmasa da aşikâr yerlerde daha net, sert telaffuzlar gerektiğini, muhalefetin kampanyasının daha çok büyük kentlere yönelik olduğunu belirtiyor.
Sanver “Bir de çiçekler, umut, kalp işaretleri evet büyük kentlerde ve Batı’da biraz daha keyiflendirdi muhalefet seçmenini. Lakin bunlar İç Anadolu, Karadeniz seçmeni için, karşıda yaratılan güvenlik ve dehşet siyaseti karşısında zayıf kaldı. Muhalefet de buna tam olarak yanıt veremedi” diyor ve ekliyor:
“Seçimden evvel İç Anadolu’yu, Karadeniz’i gezdim. Gerçekten tek konuşulan bahis CHP’nin PKK’yla iş birliği yaptığıydı. Bu kadar yaygınken buna yönelik kampanya yapmamak büyük bir eksiklik. Bir kampanyanın coşku getirmesi oy manasına gelmiyor, nerede coşku getiriyor ona da bir bakmak lazım.”
DEVLET İMKANLARI İKTİDAR TARAFINDAN NASIL KULLANILDI?
Getty Images Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 Nisan 2023’te TRT canlı yayınında soruları cevapladı. Gülfem Saydan Sanver, devlet imkanlarının da iktidar tarafından birkaç evreli olarak kullanıldığına vurgu yapıyor:
“Cumhurbaşkanı’nın kampanyası aşağı üst bir buçuk yıldır seçim iktisadına girmiş durumda. Yani ekonomiyi toptan düzeltemeyeceği için pansuman niteliğinde diyebileceğimiz daima ekonomik vaatlerde bulundu. Bunlar EYT’den tutun fiyatsız doğal gaz, su, minimum fiyatın yükseltilmesine kadar… Bu da devlet gücü.
“Asgari fiyatın yükseltilmesi tahminen İstanbul, Ankara üzere büyük kentlerde insanların hayatını bir anda rahatlatan bir meblağ değil fakat Anadolu’ya gittiğinizde bu toplumsal yardımların kıymetli olduğunu görüyoruz. Muhalefetin göremediği kadar seçim iktisadı yararı yarattı.
İkincisi ögenin medya hakimiyeti olduğuna dikkat çeken Sanver şunları ekliyor:
“Bu inanılmaz bir boyutta. TRT eşitlik prensibini geçtim yok sayma değerinde yayın yapıyor. E Anadolu’ya gittiğiniz vakit internet kullanımı zayıf ve TRT’nin çok yaygın seyredildiğini görüyoruz. Ayrıyeten öbür haber kanalları, A Haber, CNN Türk üzere oralarda da çok yaygın bir iktidar propagandası var. Teröre karşı olduğunu, elbette yer yer Kemal Beyefendi söylüyor lakin bunu duyurabilmesi de kolay değil. Zira bilhassa televizyon en büyük haber alma kaynağı Anadolu’da ve orada çok büyük bir Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Ak Parti hakimiyeti vardı.”
TRT’nin ve Anadolu Ajansı’nın iktidar lehine kullanılmasını “doğru bulmadığını” söyleyen Ali Saydam ise, 1954’ten beri seçimleri takip ettiğine, iktidarda hangi parti varsa devlet televizyonun da o partiye hizmet ettiğine dikkat çekiyor:
“VOA ne kadar ABD hükümetinin, TASS ne kadar Rusların etkisindeyse o denli. Bu türlü bir durum haksızlık mıdır? Evet, haksızlıktır. Ancak gerçek politiktir”.
BBC Türkçe’ye konuşan Journo’nun proje editörü, Viyana merkezli Memleketler arası Basın Enstitüsü’nün (IPI) Lider Yardımcısı Emre Kızılkaya, “Türkiye’de yasalar eşitliği sağlamak için kâfi. Radyo ve televizyon yasasının bir hususu, yalnızca TRT değil bütün televizyonların bu manada adil yayıncılık yapma yolunda bir talimat aslında” diyor. Türkiye’de sorunun yasal mevzuattan çok uygulama olduğunu ekliyor:
“WhatsApp kümelerinden bürokrat ve siyasetçilerin medyayı denetim eden birtakım isimlere talimat verdiğini Reuters haberleştirmişti. Hal böyleyken TRT’nin ya da RTÜK’ün hükümet dışı bir kontrol yapabileceğine inanılmıyor”.
NEDEN GOOGLE ARAMALARINDA DAHA ÇOK HÜKÜMET YANLISI YAYINLAR ÇIKIYOR?
Kızılkaya, kara propagandanın dijital platformlarla da yaygınlaştırıldığına dikkat çekiyor:
“Herkesin içerik üreticisi olduğu dijitalleşen dünyada, siyasi manada da her kesitten dezenformasyon, kara propaganda üretenler oluyor. Burada da asıl kritik nokta yeni eşik bekçileri olan dijital platformlar. Bunlar evvelden gazete ile televizyondu, hem öz kontrolleri hem de RTÜK üzere kurumlar üzerinden kontrolleri vardı. Meğer bugün herkes her şeyi üretebiliyor ve yayabiliyor”.
“Siyasi iktidarın mahsullerinden çıkan dezenformasyon, nefret söylemi, kara propaganda üzere içerikler en değerli dijital platform olan Google tarafından yaygınlaştırılıyor” diyen Kızılkaya, “Türkiye’de artık tek tipçi bir zihniyet tarafından ele geçirilen eskinin ana akım medya kuruluşları, dijital platformlarda güçlü bir geçmişten gelen güçlü bir varlığa sahip olduğu için tıpkı formda varlığını sürdürüyor. Kamuoyu yansısı olmadığı için Google bu mevzuda reaksiyon görmüyor. O yüzden onları öne çıkarmaya devam ediyor. Fakat bunlar artık ana akım değil, zira ana akımda her türlü görüşü bulmanız lazım, her bölüme erişmeniz manasına geliyor ana akım olmak” kelamlarını ekliyor.
Gazeteciliğin ayırt edici özelliklerinden birinin kamu faydasını gözetmek olduğunu fakat dijital platformlar için bunun geçerli olmadığını söz eden Kızılkaya, “Türkiye’de bugün Google’ın bu kara propagandayı, nefret telaffuzunu yaydığını görüyoruz. Taraflar o vakit siyasi olarak eşit yarış içerisinde olmuyorlar” diyor ve ekliyor:
“Google’a ‘Erdoğan’ yazdığınızda, onun açıklamalarının haberleştirildiğini görüyoruz. O nedenle Karayılan görüntüsündeki üzere bir içerik üretildiğinde, Akit’in palavra haberini Google yaygınlaştırıyor, Erdoğan bunu mitinginde kullandığında bir sefer de bütün büyük haber kuruluşları üzerinden bir kere daha yaygınlaştırılıyor. Türkiye’de haber ya da seçim araması yapan seçmene belli bir siyasi görüşü, üstelik de kara propaganda üzerinden empoze etmiş oluyor.
“Google bunu Amerika’da yapamıyor. InfoWars üzere bir palavra haber sitesi, kamuoyu baskısı, bağımsız gazetecilerin üstüne gitmesi, Amerikan kongresinin devreye girmesi, düzenleme baskısının akabinde yasaklanmıştı. Bütün Google sonuçlarından çıkarıldı.
“Şu an Türkiye’de Google yüzde 19’a 81 oranında iktidar medyasını öne çıkarıyor. Sivil toplumun data temelli bir savunu hareketiyle hem kamuoyu şuuru artırması hem de bu dijital platformlardan hesap sorması gerekli. Zira seçmenin yeterli bilgilendirilmediği yerde seçim olmaz”.
MONTAJLI GÖRÜNTÜ KULLANMAK SİYASAL BAĞLANTININ BİR MODÜLÜ OLABİLİR Mİ?
Getty Images Cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu, 18 Mayıs’ta ikinci çeşit seçim kampanyasını başlattı. Seçime günler kala AKP’nin lisanında Millet İttifakı’nın terör örgütleriyle bağlantısı olduğu savları ağırlaştı. Erdoğan 7 Mayıs İstanbul mitinginde, Millet İttifakı’nın 14 Mayıs seçimleri için hazırladığı kampanya sinemasının üzerine, PKK başkanlarından Murat Karayılan’ın 2015 yılındaki konuşmaları montajlandı ve bu tek bir sinemaymış üzere gösterildi.
Kılıçdaroğlu 18 Mayıs’ta ‘Türkiye İçin Karar Ver’ sloganıyla ikinci cins kampanyasını başlattığı konuşmasında, “Açık ilan ediyorum, ben terör örgütleriyle masaya asla oturmadım ve hiçbir vakit da asla oturmayacağım” dedi.
Seçim yarışının, “Erdoğan’ın palavra ve iftira kampanyaları ile gölgelendiğini” belirtti. “Bu ülkenin vatandaşı miting meydanlarında montajlardan ummayan adayları hak ediyordu” dedi.
Sanver, “Ticari reklamda, reklam heyetleri her şeye bakıyor değil mi? Fıstıklı çikolata yapıyorsanız buna fındıklı çikolata diyemezsiniz. Ya da karşı esere bu fındıklı eser lakin size fındıklı diye yediriyorlar, onun içinde GDO var diyemezsiniz. Bunun çok sert kuralları var.
“Siyasal irtibatta bu kurallar yok. Siyasal bağlantının kuralları etik ve ahlakla sonlu. Münasebetiyle ‘siyasal bağlantıda bunlar mübahtır’ demeniz mümkün değil. Günün sonunda siz toplumu kandırıyorsanız kandırıyorsunuzdur ve bunda sizi yargılayan o toplumun vicdanı olacak.
“Ama bu kadar büyük bir medya aracılığıyla yayıldı ki, seçmen buna inandı. Bunları biz Brexit’te de gördük, Trump’ın birinci seçildiği kampanyada da gördük. Bu türlü bir gerçeküstülük boyutunda, beşerler dediğinize inanıyor. Erdoğan da inandırmayı başardı.
“Kılıçdaroğlu terör örgütlerine karşı olduğunu tekraren söylemesine karşın demek ki sesini gereğince duyuramamış. Aslında kampanyanın ikinci fazı da daha çok milliyetçilik hisleri üzerinden, göz arkası edilmiş İç Anadolu seçmenini telafi etmek üzerine. Lakin son bir haftada ne kadar tesirli olacağını birlikte göreceğiz.”
‘İLETİŞİMİN KENDİSİ ALGI YÖNETMEKTİR’
Ali Saydam ise “İletişimde bu cins numaralara başvurulur her zaman” diyor. “Amerika’da, ‘ABD’nin Irak savaşındaki maksadı nedir?’ diye sorulduğu vakit, yüzde 84 oranında, ‘Amerika Irak’a özgürlük, barış ve demokrasi getirmeye gitti’ deniyor. Halk buna inandırılıyor. Siyasi bağlantının temelinde bu var zati. Hakikat üzerine değil gerçeklik üzerine kuruluyor” kelamlarını ekliyor.
“Bana şahsen sorarsanız ben onaylamıyorum” diyen Saydam, bunun halka palavra söylemekten farkı olup olmadığını sorduğumuzda şöyle karşılık veriyor:
“Obeziteye yol açan, kanserojen içeren gazlı içecek, ben insanlara memnunluk satıyorum derken palavra söylemiyor mu? Kandil açık dayanak verip Kılıçdaroğlu buna itiraz etmiyorsa bu ikisini birleştirerek sunmak bir taktiktir, etik olup olmadığı tartışılamayacak kadar süratli hareket edilen bir husus. Ben şahsen benimsemiyorum. Kendi ajansımda bu türlü şeyler yapmam. Fakat niçin bu türlü yaptı diye de eleştirmem zira irtibatın kendisi algı yönetmektir” kelamlarını tabir ediyor.
Saydam şöyle devam ediyor: “Siyasal irtibatta neler yapıldığını tarihine bakınca görüyoruz. Amerikan seçimlerine, İngiltere seçimlerine baksanıza. ‘Bel altı vurma’ diye tabir edilen propaganda, şayet karşılığını halkta buluyorsa, burada siyasi irtibatın kuralları geçerli oluyor.
“Yıllarca ABD Vietnam, Afganistan, Irak savaşlarını irtibat boyutunda nasıl yasallaştırdı? Bağlantı bu türlü bir şey. ABD’nin temsilcisi, sermayedarlarının dini tartışmalı olan Cola, Türkiye üzere bir yerde Ramazan’da yüzde 64’le bir numaralı besin hususu ve içecek olarak algılanıyor. Ben çok başarılı buluyorum bu irtibat çalışmasını. Etik mi? Bana sorarsanız değil. Lakin hangi eserle ilgili tam gerçekler lisana getiriliyor ki siyasette getirilsin?”
Muhalefetin de bunun üzere bir yol izlemiş olabileceğini vurguladığımızda Saydam, “Bence yapmalıydı zati. Bir devir Erdoğan’ın FETÖ’nün yaptığı Türkçe Olimpiyatları’nda sanırım, ‘özledik’ üzere konuşmaları var. Onu gündeme getirebilirdi. Lakin bunu ne kadar inandırıcı yapabilirdi bilmiyorum zira bu bilmem kaç sene evvel olmuş”.
