Atatürk, kongrenin açılışında yaptığı tarihi konuşmasında milletimizin Milli Mücadele’de silahıyla gösterdiği gücü, beyniyle çaba ederek de göstereceğine olan inancını vurgulamıştır. Milleti yetiştirmek üzere kutsal bir vazifesi üzerine alan pahalı öğretmenlerin bu misyonunun çok kıymetli ve yaşamsal olduğunu, her türlü zahmete karşın öğretmenlerin bu yolda sarsılmadan yürüyeceklerinden kuşku duymadığını belirtmiştir. Gösterdiği bu yolda öğretmenlerin kutsal misyonunun, yeni jenerasyona yeni bir sanat ve bilim göstermek ve yeni jenerasyonu o yolda yürütmek için onlara önderlik etmek olduğunu vurgulamıştır.
CUMHURİYETİN BİRİNCİ YILLARI
Atatürk’ün Maarif Kongresi’nde yaptığı konuşmanın tesiri Cumhuriyetin birinci yıllarında kendisini hissettirmiştir. Öğretmenliğe ve öğretmenlik mesleğine verilen kıymet Mustafa Necati’nin ulusal eğitim bakanı, Nafi Atıf Kansu’nun ise müsteşar olarak vazife yaptığı periyotta tepededir. Öğretmenlerin protokoldeki yeri valinin yanı olarak belirlenmiş, özlük hakları genişletilmiş, bayan öğretmenlere saygılı davranmayan yöneticiler kusurlu sayılmıştır. Harf Devrimi’nin gerçekleştirildiği, Millet Mektepleri’nin kurulduğu bu devir Köy Enstitüleri ideolojisini yeşertecek tabanı hazırlamıştır. Ulusal Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un inşa ettikleri Köy Enstitüleri sistemi; bilimin ışığında, ömrün içinde, uygulamaya, işe ve üretime dayalı bir öğretmen eğitimini hedeflemiştir. Köy Enstitüleri, Cumhuriyetin büyük ihtilallerini ülkenin her köşesine yaygınlaştıran, yalnızca çocukları değil geniş halk kitlelerini eğiten, Aydınlanmaya öncülük eden, eleştirel düşünen, sorun çözen, toplumsal yaşama kalite katan öğretmenler yetiştirmiştir. Köy Enstitülü öğretmenler, Cumhuriyet’in köydeki temsilcileri ve Atatürk Devrimleri’nin köydeki uygulayıcıları olmuşlardır. Ezilmiş, sömürülmüş, yüzyıllar boyunca ihmal edilmiş Anadolu beşerinin, insan onuruna yakışır bir ömür hakkına kavuşmaları için öğrenen, öğreten, üreten ve gayret eden başkanlar olarak eğitim tarihimizde derin izler bırakmışlardır. İşte bu gayret feodal yapının devlet ve köylü üzerindeki gücünü ve tesirini giderek zayıflatmış, bu durumu kendileri için önemli bir tehdit olarak gören feodal çevrelerin baskıları sonucu Köy Enstitüleri kapatılmıştır.
KÖY ENSTİTÜLERİ SONRASI
İzleyen yıllarda öğretmenlik herkesin yapabileceği bir iş olarak görülmüş; yedek subay öğretmenlik, mektupla öğretmen yetiştirme, hızlandırılmış programlarla öğretmen yetiştirme üzere uygulamalarla öğretmenlik, bilimsel kimliğinden ve toplumsal amaçlarından süratle uzaklaştırılmıştır. 1982 yılından itibaren öğretmen yetiştiren programlar üniversitelerin bünyesine alınmış olsa da öğretmen yetiştirmede nitelik sorunu giderek artmıştır.
CUMHURİYETİMİZİN 100. YILI
2002 yılında iktidara gelen AKP, yirmi yılı aşkın bir müddettir uyguladığı eğitim siyasetleri ile eğitimde birliği ve laikliği temel alan Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nu adeta yok saymaktadır. Eğitim üzerindeki din tesiri artmış, devletin eğitim kurumları üzerindeki kontrolü ve denetimi yok edilmiştir. Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı olmayan çok sayıda kurum, kuruluş, dernek ya da vakıf üzere oluşumlarda eğitim verme ismine çocuklarımız öğretmen olmayan şahısların denetimindedir. Son yirmi yılda bir taraftan eğitim fakültelerinin sayısı süratle çoğaltılırken öteki fakültelerin mezunları için de yaygın bir biçimde pedagojik formasyon programları düzenlenmiştir. Öğretmen yetiştirme siyasetinin olmayışı ve plansızlık sonucunda ataması yapılmayan öğretmenlerin sayısı bir milyona ulaşmış, gereksinim ve istihdam ortasındaki uçurum pek çok toplumsal sorunu da beraberinde getirmiştir. Öğretmenlik, herkesi öğretmen yapma yaklaşımıyla prestijini yitirmeye başlamış; takımlı, kontratlı, fiyatlı öğretmen ayrımıyla meslek olma nitelikleri erozyona uğramıştır. Öğretmenlik Meslek Kanunu, öğretmenlik mesleğini güçlendirmek bir yana önemli problemlere yol açmıştır. Meslek basamakları imtihanı kapsamında öğretmenler derleme niteliğinde olan tek kitaptan sorumlu tutulmuş, imtihan kapsamında ilkokul seviyesinde soruların yöneltilmesi öğretmenliğin prestijini düzgünce yok etmiştir. Öğretmenlerin özlük haklarında ve maaşlarında mesleğin gerekliliklerine ve sorumluluklarına uygun bir uygunlaştırma yapılmamıştır. Özetle, Cumhuriyetimizin birinci yıllarında öğretmenlerimizin sahip olduğu toplumsal sorumluluk ve toplumsal statüden Cumhuriyetimizin yüzüncü yılında kelam edemiyor olmak epeyce acı bir gerçektir
