ÇEDES kapsamında toplamda kaç okula manevi danışman atandığı şimdi net değil, ancak İzmir’deki her 3 okuldan 1’ine “manevi danışman” atandığı belirtiliyor.
“İzmir’de imam giren okul sayısı günden güne artmaktadır” diyen Eğitim-İş, ÇEDES kapsamında İzmir’deki 842 okula imam, müezzin, vaiz, din hizmetleri uzmanı ve kuran kursu öğreticisi gönderileceğini kaydetti.
Hafta sonu 17 kentte Eğitim-Sen’in düzenlediği ÇEDES protestoları gerçekleşti, Eğitim-İş ise 15 Haziran için davet yaptı. Veliler ve eğitimcilerin katıldığı hareketlerin hafta uzunluğu sürmesi bekleniyor.
PROJENİN AYRINTILARI NE?
ÇEDES protokolüne nazaran projenin gayesi, öğrencileri “bilime sevdalı, kültüre meraklı ve hassas; ulusal, ahlaki, insanî, manevi ve kültürel bedellere göre” yetiştirmek.
Proje, din vazifelilerinin öğrencilere “Değerler Eğitimi” vermesinin önünü açıyor.
Bu kapsamda okul içinde ve dışında öğrencilerle çeşitli faaliyetler yürütülmesini hedefleyen proje hem MEB’e hem Diyanet’e hem de Gençlik ve Spor Bakanlığı’na belirli sorumluluklar yüklüyor.
Örneğin okullarda, bedeller eğitimi verilmek üzere “değerler kulübü” kurulması ve iştirakçi öğrencilerin “temsilci öğretmenler” tarafından belirlenmesi öngörülüyor.
Projenin merkezleri ortasında Diyanet gençlik merkezleri, Gençlik ve Spor Bakanlığı’na bağlı gençlik merkezleri ve MEB’e bağlı resmî okullar yer alıyor.
Ayrıca proje kapsamındaki etkinlikler, “İl ve ilçe ulusal eğitim müdürlüklerinin onay vermesi” halinde protokol taraflarınca sağlanan okul dışı yerlerde da gerçekleştirilebiliyor.
Protokolde “ÇEDES Uygulama Mekânları” diye tanım edilen bu yerlerin hangi yerler olacağı tarafında ise rastgele bir tanım ya da kısıt bulunmuyor.
Diyanet Gençlik Merkezleri’nde yürütülecek faaliyetlerde vazife alacak çalışanlar ve istekli öğrenciler, vilayet ve ilçe müftülüklerince belirleniyor.
Buna nazaran müftülükler, Diyanet Gençlik Merkezleri’nde yürütülecek “değerler” temalı etkinliklere en az iki kız, iki erkek olmak üzere istekli lise ve üniversite öğrencileri seçecek.
Gazeteci Mustafa Mert Bildircin, “Protokolün 9’uncu unsuru, cemaat örgütlenmelerinde karşımıza çıkan, ‘Abi ve abla modelini’ anımsatıyor. Unsura nazaran, istekli öğrenciler, ‘Proje uygulama mekanlarında’ öğrencilere rol modellik yapabilecek. Tekrar bu yerlerin nereler olduğu da belirtilmiyor” diyor.
Ayrıca, Diyanet’in belirlediği görevlilerin veliler ile ayda bir kere bir ortaya gelmesi amaçlanıyor.
DİN VAZİFELİLERİ ÇOCUKLARA EĞİTİM VERMEK İÇİN UZMAN Mİ?
2021 yılında imzalanan ÇEDES protokolünde sadece ortaokullar ve imam hatip okulları proje kapsamındayken, 2023 yılında imzalanan ek protokolde proje, erken yaştaki ilkokul öğrencileri dahil tüm öğrencileri kapsayacak biçimde genişletildi.
19 Nisan’da Karaman Ermenek’teki Hurşit Akpınar İlkokulu öğrencileri, ÇEDES projesi kapsamında mescide götürüldü, aktiflik Ermenek Müftülüğü’nün resmî web sitesinde şöyle paylaşıldı:
“Değerler Kulübü Velileri İftar Buluşması’nda mescitte iftar öncesi toplanan öğrenciler, cami oyunları ve bilgi yarışı ile doyasıya keyifli vakit geçirdi. Akşam namazının kılınmasının akabinde öğrenci ve aileleriyle birlikte cami avlusunda iftar yapıldı. İftar sonrasında mescitte oyunlarına devam eden öğrencilerin programı Teravih namazı ile son buldu.”
Etkinliği ilkokuldaki Pahalar Kulübü ve ÇEDES Temsilcisi öğretmenin organize ettiği, ilçe müftüsü ve vaizin de aktifliğe katıldığı kaydedildi.
ÇEDES’e yapılan itirazların başında, pedagojik formasyonu bulunmayan din vazifelilerinin çocuklara yetkinlikleri dışında “değerler eğitimi” vermesi geliyor.
Çocuklar ve gençler üzerinde yapılan çeşitli araştırmalar, erken yaşta verilen dini eğitimin çocukların hayal güçlerini baskıladığını; bağımsız ve eleştirel düşünebilme maharetlerini engelleyici nitelikte olduğunu ortaya koyuyor.
Ayrıca 7 yaş altındaki çocuklara verilecek eğitimin soyut kavramlar üzerinden değil, somut uygulamalar ve interaktif usullerle işlenmesi gerektiği belirtiliyor. Din vazifelilerinin ise bunu sağlayabilecek bir pedagojik formasyonu bulunmuyor.
Eğitim-İş Genel Lideri Kadem Özbay, din vazifelilerinin okullarda ya da okul dışı etkinliklerde bedeller eğitimi vermesinin son derece tehlikeli olduğunu söylüyor:
“Pedagojik eğitimi olmayan, çocuklara nasıl yaklaşacağını bilmeyen şahıslar güya kıymetler eğitimi veriyor. Uygulamada görüyoruz ki finali cami ile bitiyor, kesinlikle dini içerikli ahlaki telaffuzlar geliştiriliyor.
“Cennet, cehennem, günah, sevap… Bunlar pedagojik eğitim almamış şahıslar tarafından işlenebilecek mevzular değil. Kaldı ki pahalar bir bütündür ve bu eğitimi pedagojik eğitim almış öğretmenler verir.”
‘ÖĞRETMENLER MESCİDE GİDİP MATEMATİK ANLATIYOR MU?’
2021-2022 eğitim öğretim yılında; resmî okullarda 975 bin 698, özel okullarda 163 bin 975 öğretmen vazife yaptı. Yaklaşık 1 milyon öğretmen de hala atanmayı bekliyor.
Değerler eğitimi konusunda neden pedagojik formasyonlu öğretmen kaynağı yerine alternatif yolların tercih edildiği sorusu ise pek çok veli ve eğitimcinin aklını kurcalıyor.
Her okulda bir rehber öğretmen bulunduğunu hatırlatan Özbay, mevcut öğretmenlerin zati pahalar eğitimi verdiğini, ek muhtaçlık varsa bile bunun atanmayı bekleyen öğretmenlerle karşılanması gerektiğini söylüyor:
“Dışarıda atanmayı bekleyen öğretmenler varken neden imamı kullanıyorsun? Biz öğretmenler mescide gidip matematik anlatıyor muyuz? İmamın yeri camidir, okullar da öğretmenlerin iş yeridir.
“Herkes kendi işini yapsın. MEB eğitim misyonunu daima ya derneklere ve vakıflara ya da Diyanet’e devrediyor.”
https://twitter.com/egitimsen/status/1667889858134564866?s=20
PROJE GÖNÜLLÜLÜK ASLINA DAYANIYOR
BBC Türkçe’nin sendikalardan edindiği bilgiye nazaran, bu projenin okullarda ne kadar yaygınlaştığı şimdi net değil.
Özbay, ÇEDES projesi İzmir’le gündeme gelse de her yerde il/ilçe müdürlükleri tarafından okullara yazı gittiğini söylüyor.
Bu resmî yazının akabinde okul müdürleri projeden sorumlu öğretmenleri belirliyor, öğrenci ve velilere yönelik tanıtım ve bilgilendirme çalışmaları yapıyor.
Protokolde, öğrencilerin ÇEDES kapsamındaki tüm çalışmalara “gönüllülük aslına göre” iştirak sağlayacağı belirtiliyor.
“Gönüllülük aslına dayandığı söylense de kamu otoritesinin bir dayatmasıdır” diyen Özbay, velisinden istek dokümanı alınmayan hiçbir öğrencinin ÇEDES aktifliklerine götürülemeyeceğini belirtiyor:
“Hiç kimse sizin isteğiniz olmadan çocuğunuzu bir imama, bir müftüye emanet edemez, dersten alamaz. Aksi halde kabahat işlemiş olur. Bütün velileri çocuklarımıza ve eğitime sahip çıkmaya davet ediyorum.”
EĞİTİM BİR SEN: ‘SON DERECE NORMAL’
BBC Türkçe’ye konuşan Eğitim Bir Sen Genel Lider Yardımcısı Talat Yavuz ise ÇEDES kapsamındaki faaliyetlerin gönüllülük temeline dayandığını ve “özgürlükler kapsamında” kıymetlendirilmesi gerektiğini savunuyor.
Çocuklar için Kur-an kursları ve yaz etkinliklerinin bir muhtaçlık olduğunu ve ailelerin bunu talep ettiğini söyleyen Yılmaz, “Bu aktifliklerin okullarda ve Diyanet çalışanı tarafından yapılmasının son derece olağan olduğunu düşünüyorum” diyor:
“Konusuna nazaran müzelerde, mescitlerde, bilim merkezinde ya da fuarda etkinlikler yapılabilir. Eğitim verecek bireylerin niteliği ya da eğitimin yapılacağı yer, mevzuya ve emele uygun planlanabilir. Burada huzursuz olacak rastgele bir durum yok. Özgürlükler kapsamında kıymetlendirmek lazım.
“Proje kapsamında bilhassa yaz tatillerinde okullarda yapılmak istenen aktifliklerin yerinde olduğunu düşünüyorum. Bir ailenin çocuğuna din eğitimi aldırmak istediğinde rahatça aldırabilmesi gerektiğini düşünüyorum – ki bu en temel insan haklarındandır.”
Peki, öteden beri isteyen ailelerin çocuklarını yaz tatillerinde gönderdiği Kur-an kursları bu muhtaçlığı karşılamıyor muydu?
Yılmaz, teknoloji çağıyla birlikte okullardaki kıymetler eğitimi muhtaçlığının arttığını söyleyerek, “Bugünkü çocuklarımız içinde olduğu sorunları düşündüğünüzde, bunun bir muhtaçlık olduğunu görüyoruz” diyor:
“Teknolojinin bu kadar yaygın olduğu devirde, Batı toplumlarındaki okullarda yaşananların Türkiye’de de olma riski var. Ulusal, manevi bedelleri çocuklarımızla buluşturmamız gerekiyor. Orta okul öğrencilerimizde bile intihar hadiselerine rastlıyoruz.”
‘Cemaatlerin çocuklarla bir ortaya gelmesini istemiyoruz’
Türkiye’nin çeşitli kentlerinde ÇEDES’e karşı sokağa çıkan veliler, çocuklarının kıymetler eğitimini öğretmenlerden almasını talep ediyor.
Veli-Der Genel Lideri Ömer Yılmaz, laiklik prensibine ters bu uygulamayı kabul etmediklerini lisana getiriyor ve “Yasaların uygulanmasını talep ediyoruz” diyor.
Geçmişte MEB ve kimi vakıflar ortasında imzalanan emsal protokollerin yargı kararıyla iptal edildiğini söyleyen Yılmaz’a nazaran, ÇEDES projesinde belirtilen “sosyal aktiviteler” dini eğitimlerin kılıfı niteliği taşıyor:
“Pedagojiden uzak insanların çocukların dünyasında büyük hayal kırıklıkları yaratacağını düşünüyoruz. Biliyoruz ki bu okul dışı aktiflikleri çoklukla cemaat mensupları yürütecek. Bu çeşit yapıların okullarda çocuklarla bir ortaya gelmesini istemiyoruz.
“İmamları okullara devşirerek, öğretmenlere haksızlık yapılmasını kabul etmiyoruz. Biz çocuklarımızı okullarda öğretmenlere emanet ediyoruz. Tüm gerekli eğitimleri öğretmenlerden alabileceklerine inanıyoruz.”
ÇEDES yargıya taşındı
Eğitim-Sen ve Eğitim-İş, ÇEDES protokolünün iptali ve yürütmenin durdurulması istemli dava açtı.
Eğitim-İş, ÇEDES’in hem bir kanunla belirlenen bir uygulama olmaması, hem de laik ve bilimsel eğitimle tezat olması bakımından Anayasa’nın 42. Hususuna muhalif olduğunu savunuyor.
Yine Anayasa’nın 128. Hususu gereği, bir alandaki kamu hizmetinin o alandaki kamu yönetimi ve memurlarınca görülebileceğinin altı çiziliyor.
Eğitim-İş, “Anayasaya nazaran eğitim işi, ÇEDES’te yapıldığı üzere o işin uzmanı olan öğretmenlerden alınıp imamlara verilemez” diyor.
BBC Türkçe’ye konuşan BirGün Muhabiri Mustafa Mert Bildircin, “Din vazifelilerinin okullarda görevlendirilmesinin önünü açan ÇEDES, tahminen de bugüne kadar MEB’in imzaladığı tüm iş birliği mutabakatlarının çatısı, ‘öğrencilerin Diyanet’e teslimi’ niteliğini taşıyor” diyor:
“Eğitimin devlet eliyle yürütülmesi gerektiğine ve üçüncü bireylere devredilemeyeceğine vurgu yapan yargı kararlarını görmezden gelen MEB, yıllardır çok sayıda dini vakıf ve dernekle masaya oturuyor, iş birliği muahedeleri imzalıyor.”
“Yargının emsal kararlar prestijiyle ‘Eğitimin üçüncü kişi ve kurumlara devredilemeyeceği’ vurgusuyla protokolü iptal etmesi sürpriz olmayacaktır.”
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ise ÇEDES ile ilgili sorularımıza haber yayımlanana dek karşılık vermedi.
