Getty Images Albert Einstein ve Robert Oppenheimer Princeton İleri Çalışmalar Enstitüsü’nde. “Şimdi muvaffakiyetinizin sonuçlarıyla yüzleşme sırası sizde.”
Bu cümleyi Albert Einstein; Oppenheimer’ın 1940’larda ABD’nin Manhattan Projesi’ni yöneterek atom bombasının “babası” haline gelmesinin hikayesini anlatan birebir isimli sinemanın sonunda söylüyor.
Filmde Einstein, Oppenheimer’ın hayatının son periyodunda görülüyor. İki bilim insanı da; Oppenheimer’ın 1947’den 1966’ya kadar yöneticiliğini yaptığı Princeton İleri Çalışmalar Enstitüsü’ndeyken…
İkisi de devrin en kıymetli bilim insanlarındandı. Fakat hem fiziği nasıl anladıkları hem de araştırmalarının dünyaya nasıl hizmet edebileceğine ya da ziyan verebileceğine dair inançlarında değerli farklılıklar vardı.
Oppenheimer, 1965’te Einstein’ın vefatının onuncu yıl dönümü sebebiyle Paris’te düzenlenen bir konferansta “Biz yakın birer meslektaş ve biraz da arkadaştık” diyecekti.
Yönetmen Christopher Nolan, sinemasında iki fizikçinin kurgusal bir konuşmasını izleyiciyle buluşturuyor. Bu diyalogda, bunalmış bir Oppenheimer, babacan bir Einstein’ın tavsiyesine muhtaçlık duyuyor.
Universal Pictures Christopher Nolan’ın sinemasında Albert Einstein’ı canlandıran Tom Conti ve Robert Oppenheimer’ı canlandıran Cillian Murphy’nin konuştuğu sahne. Paralel iki hayat
Gerçek hayatta değerli farklılıklara sahip olmalarına karşın iki fizikçinin birbirlerine çok hürmet duyduğu biliniyor.
Genç Robert Oppenheimer, 1920’lerde mezun olup teorik fizik üzerine uzmanlaşmaya başladığında Einstein halihazırda fizik kolunda Nobel Mükafatı kazanmış, genel görelilik teorisi (1915) ve Amerikan bilim insanlarını etkileyen öteki çalışmalarıyla bilim dünyasının ana isimlerinden biri olmuştu.
Einstein, Almanya’daki Yahudi zulmü nedeniyle Avrupa’yı terk etmiş, 1932’de çalışmalarına devam ettiği ABD’deki Princeton’a yerleşmişti.
Bir müddet sonra, Ağustos 1939’da iş arkadaşı Leo Szilard’ın ABD Lideri Franklin D. Roosevelt’e yazdığı mektubu imzalamıştı. Bu mektupta, Beyaz Saray, Almanya’nın atom bombası geliştirme ihtimaline karşı uyarılıyordu.
Bunun 1942’de başlayan çok kapalı Manhattan Projesi’nin ortaya çıkışının önünü açtığı düşünülüyor. Projenin başına, artık bu alanda önde gelen isimlerden Oppenheimer getirilecekti.
Getty Images Szilard’ın Ağustos 1939’da ABD Lideri Roosevelt’e yazdığı, Einstein tarafından imzalanan mektup. Farklı kaynaklara nazaran 64 yaşındaki Einstein, Almanya kökeni ve solcu fikirleri nedeniyle projeye dahil değildi. Fakat bunda, onunla Oppenheimer ortasındaki fizik teorileri üzerindeki fikir farklılıklarının tesiri de olmuştu.
Nolan’ın sinemasının temelini oluşturan Kei Bird ve Martin J. Sherwin’ın Oppenheimer hakkında yazdıkları biyografide, Amerikalı fizikçinin Einstein’ı “çalışan bilim insanı” olarak değil “fiziğin yaşayan gözetici sevgilisi olarak” gördüğü belirtiliyor.
Nolan sinemada ikilinin bu münasebetini yansıtmaya çalışıyor. New York Times’a, bunu, yerini kaybeden bir ustayla, onun çalışmalarını devralan bir gencin münasebeti olarak gördüğünü söylüyor.
Einstein atom bombasında vazife aldı mı?
Manhattan Projesi’nin art planda olduğu sinemada, Oppenheimer geliştirdiği atom bombasının yaratacağı patlamanın kapsamıyla ilgili kuşkularını sunuyor. Fizikçi, fikrini almak için Einstein’a gidiyor.
Ancak gerçekte sinemadaki üzere bir fikir alışverişi yaşanmadı. Bu ABD’li direktörün yaratıcılığıydı:
“Değiştirdiğim şeylerden biri bu. Nitekim Oppenheimer’ın danıştığı kişi Einstein değil, Chicago Üniversitesi’nde Manhattan Projesi’ne takviye veren Arthur Compton’dı.
“Einstein seyircinin tanıdığı bir isim.”
Getty Images Oppenheimer ve grubu birinci atom bombasını geliştirdi. Oppenheimer 1943-1945 yılları ortasında Princeton’dan binlerce kilometre uzakta, New Mexico’daki Los Alamos Laboratuvarı’nda çalıştı. Bu süreçte Einstein’la görüştüğüne ya da ona danıştığına dair kesin bir bilgi yok.
Ancak Oppenheimer, Einstein’ın atom bombasının yaratılmasına bir biçimde dahil olduğuna dair savlara, 1965’teki Paris Konferansı’nda, “Benim niyetime nazaran bu argümanlar yanlış” formunda yorum yaptı.
Ona nazaran, Lider Roosevelt’in Almanya’nın atom bombası geliştirme ihtimaline karşı uyarıldığı 1939 tarihli mektubun gerçekte ABD hükümetine bir tesiri olmadı.
Oppenheimer güvenlik tehdidi olarak görüldü
İlk atom bombası denemesinin başarılı olmasının akabinde Oppenheimer, çalışmasının Ağustos 1945’te Hiroshima ve Nagasaki’deki patlamalarla yalnızca bir tehdit değil kitlesel yıkım yaratan bir silah olarak kullanılmasının getirdiği etik sıkıntıyla yüzleşti.
Einstein, Szilard ve başkaları dahil çeşitli bilim insanları, bombaların Japon kentlerine atılmasını kınadılar, zira ülkenin esasen pratikte yenilmiş olduğunu düşünüyorlardı.
Nolan’ın sinemasının kurgusu, Oppenheimer’ın, geliştirdiği teknolojinin kullanımına hudut getirilmesi gerektiğine dair Washington’daki hükümeti ikna etmeye çalışmasını inceliyor. Fakat politikler ona karşı geldi ve ulusal güvenlik tehdidi olarak düşünülerek onun komünistlerle eski bağlarını sorguladı.
Universal Pictures Nolan sinemasında Oppenheimer’ın atom bombasının sonuçlarından ötürü duyduğu sorumluluğu yansıtmaya çalışıyor Bird ve Sherwin, Oppenheimer’ın sekreteri Verna Hobson’ın, Einstein’ın Amerikalı fizikçiye “ülkesine âlâ hizmet ettiği için cadı avına boyun eğmek zorunda olmadığını” söylediğine şahit olduğunu yazıyor.
Einstein ona, “Eğer ABD’nin sunduğu ödül bu ise, buna sırtını çevirmesi gerektiğini” söylemişti.
Ancak Hobson, Oppenheimer’ın “Amerika’yı sevdiğini” ve bu sevginin fiziğe olan sevgisi kadar derin olduğunu sav ediyor.
Oppenheimer ise Hobson’a, “Einstein’ın bunu anlamayacağını” söylemişti.
Einstein’a kalırsa, Oppenheimer’ın Washington’dan fazla bir beklentisi olmamalıydı.
Getty Images Bird ve Sherwin’a nazaran Princeton’ın yöneticisi Oppenheimer’ın Einstein’ın meskeninde bir anteni vardı, böylelikle New York’taki klasik müzik konserlerini dinleyebiliyordu. Oppenheimer (solda) ve Einstein (ortada), ailesiyle Princeton’da. Anlaşmazlıklarına karşın ikisinin de kendilerine has, karşılıklı takdir ve hürmeti vardı.
Einstein’ın Oppenheimer için “çok taraflı eğitimiyle sık rastlanmayacak halde yetenekli bir adam” dediği, onun fizik anlayışını değil lakin kişiliğini takdir ettiği biliniyor.
Buna karşılık Oppenheimer, vefatının 10. yılında onun hakkında, “Einstein’ın erken çalışması (Genel görelilik teorisi) inanılmaz hoş lakin yanılgı dolu” demiş ardındansa onun düzeltmelerine katıldığını ve bunun 10 yıl aldığını ekleyerek “Hatalarını düzeltmek 10 yıl sürdüyse, o şahane bir adamdı” demişti.
