Sosyal Güvenlik Kurumu, son devirde başta EYT olmak üzere siyasi kararlar sonucu oluşan bir dizi sarfiyat artışıyla karşı karşıya. Şimdi istatistiklere yansımasa da EYT düzenlemesi sonrası emekli olacak önemli sayıda kişinin çalışmaması yahut kayıt dışı çalışması kelam konusu olabilecek. Şayet kıymetli bir kayıtlı istihdam artışı gerçekleşmezse primlerde bir gelir kaybı manasına gelebilecek bir risk barındırıyor.
SGK’nın ana geliri olan prim gelirleri dışındaki en kıymetli kaynağı; devlet katkısı ile bütçeden verilen karşılıksız kaynak, çeşitli maddelerle ve düzenlemelerle prim karşılığı olmayan sıhhat, toplumsal nitelikli yardımlar, birtakım dezavantajlı kümelere özel düzenlemeler üzere harcamaların karşılıkları, açık finansmanından oluşan bütçe transferlerinden oluşuyor. Son devirde SGK’nın toplam gelirleri içinde prim gelirlerine oranla bütçe transferlerinin yüksek seyretmesi dikkat çekti.
EYT ve sarsıntı sonrası 2023’te bu bilgi de dikkatle izlenmesi gereken ögeler ortasına girdi. Zelzelenin tesirinin bir ölçü görüldüğü 2023 Ocak-Mart devrinde SGK’nın prim gelirleri 295 milyar 808 milyon TL, bütçe transferi ise 131 milyar 506 milyon TL oldu. Devlet katkısı prim gelirlerinin yüzde 44’ü olarak gerçekleşti. 2022’de ise yüzde 54 düzeyinde tamamlanmıştı. En yüksek oran ise salgın yılı olan 2020’de yüzde 77’ye ulaşmasıyla yaşandı.
Sosyal güvenlik sisteminde yapılan yeniliklerden sonra genel olarak aflarla sorunlar yaşansa da kayıt dışı istihdamın azalmasına da bağlı olarak istikrarlı bir periyot yaşanmıştı. Lakin son devirde kayıt dışılıktaki artış eğilimi, “emeklilikte yaşa takılanlar” olarak isimlendirilenler için emeklilik tarihini geri azaltan düzenleme sonrası istikrarda bir ölçü bozulmaya yol açacak.
Açık EYT ile artacak
EYT düzenlemesi tartışmalarında emekli olacak bireylerin kıymetli bir kısmının çalışmaya devam edeceği, bunun da prim gelirlerindeki kaybı bir ölçü azaltacağı belirtiliyordu. Başka yandan bu şahıslara emekli ödemesi nedeniyle SGK’nın masraflarındaki artışa tesir daha büyük olacak.
EYT kapsamında 2023 içinde emekli olacaklara yönelik 2,5 ile 5 milyon kişi ortasında varsayımlar yapılıyor. SGK’nın açığı da bu gelişmelere bağlı olarak bir ölçü artacak. Yalnızca açık değil, SGK’ya toplam bütçe takviyesi nedeniyle, bütçe sarfiyatları ve GSYİH içinde toplumsal güvenliğin hissesi artacak.
SGK’nin etkin pasif oranı son yıllarda 1,8-1,9’lu düzeylerde bulunuyor. 2022 ise 2,01 ile kapatılmıştı. 2023 Mart ayı itibariyle oran 1,95 seviyesinde bulunuyor. Toplumsal güvenlik kapsamı da yüzde 88 olarak belirlendi.
Bu makale birinci olarak Ekonomim üzerinde yayımlanmıştır.
