Getty Images Erdoğan ve Biden, Vilnius’ta görüştü Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve ABD Lideri Joe Biden, NATO Doruğu için gittikleri Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta Salı günü bir ortaya geldi. Görüşmenin havasını ve kullanılan lisanın tonunu belirleyen gelişme ise Pazartesi günü Türkiye-İsveç-NATO başkanlarının üçlü görüşmesi oldu.
Türkiye, İsveç’in ittifak üyesi olmasına ait İştirak Protokolü’nü onaylanmak üzere TBMM’ye göndereceğini açıkladı. Ankara böylelikle başta ABD olmak üzere Batılı ülkelerin hususla ilgili korkularını giderdi. İsveç konusunun sorun olmaktan çıkması, Erdoğan’ın hem Biden hem de öbür Batılı başkanlarla diyaloğunu olumlu etkiledi.
Bu ortamda gerçekleşen Erdoğan-Biden görüşmesi, her iki ülke tarafından da olumlu ve verimli olarak değerlendirildi. Erdoğan, başkanlar ortasında diyaloğun süreceği yeni bir periyoda işaret etti. Biden da hem yayımladığı görüntü iletiyle hem de gazetecilere yaptığı açıklamalarla, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın liderliğini övdü ve birlikte çalışma isteğini lisana getirdi.
ÖNCELİK F-16’LARIN SATIŞI
Türkiye-ABD ilgilerinin bundan sonraki seyrini belirleyecek ögeler ortasında hem ikili hem de global ve bölgesel hususlar bulunuyor.
Bu hususların başında Türkiye’nin ABD’den satın almak istediği 40 adet yeni F-16 savaş uçağı bulunuyor. Türkiye, hava kuvvetlerinde bir zafiyet yaşamamak için 2021 sonunda ABD’den, 40 yeni F-16 ve filosundaki mevcut uçaklar için de 79 adet modernizasyon kiti almak istediğini bildirmişti. İkili bağlantılardaki sorun ve Amerikan Kongresi’ndeki Türkiye zıddı ortam nedeniyle süreç tamamlanamamıştı.
Amerikan Kongresi’nde birçok üye İsveç ile ilgili iştirak onayının verilmemesi durumunda Türkiye’ye F-16 satışına müsaade vermeyecekleri açıklamış ve böylelikle iki husus ortasında irtibat kurulmasını sağlamışlardı.
Türkiye’nin İsveç’e gerekli onayı vereceğini açıklamasının, F-16 satışı konusunda başından bu yana istekli olan Biden idaresinin elini güçlendireceği değerlendirmeleri yapılıyor. Erdoğan, Vilnius dönüşü basına yaptığı açıklamada, “F-16’ların satışıyla ilgili Biden ve idaresi aslında ülkemiz lehine bir tavır sergiliyor. Şu anda gerek kendisi gerek Dışişleri Bakanı ‘Biz bu işin üzerindeyiz, takipçisiyiz’ dediler” sözlerini kullandı.
Amerikan basınına yansıyan haberler, Biden ve Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın, ABD Senatosu Dış Bağlar Komitesi Lideri Bob Menendez başta olmak üzere önde gelen Kongre üyeleriyle teması artırdığını, F-16 satışının yakında Kongre’de görüşülebileceğine dikkat çekiyor.
Kongre’nin, satışla ilgili bildirimin yapılmasının akabinde itiraz için 15 günlük bir müddeti var. Bu müddette itiraz edilmezse idare satış için prosedürleri başlatabiliyor. ABD idaresi, 79 modernizasyon kiti için Nisan ayında Kongre’ye bildirimde bulunmuş ve Kongre’den rastgele bir itiraz gelmemişti.
Modernizasyon kitleriyle ilgili süreçte itiraz etmeyen Menendez ve öbür Kongre üyelerinin, İsveç ile ilgili onay kelamının alınmasının akabinde 40 savaş uçağı ile ilgili bildirime de karşı çıkmama olasılıkları yüksek.
Buna ek olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis’in Vilnius’ta son derece olumlu atmosferde bir görüşmeleri ve Erdoğan’ın basın toplantısında Türkiye’nin F-16 savaş uçaklarını Yunanistan’a karşı kullanmak üzere bir niyetinin olmadığını kaydetmesi de Amerikan Kongresi’ne olumlu yansıyacak gelişmeler ortasında görülüyor.
Getty Images 15 Temmuz 2019’da Ankara sonlarında yapılan S-400 teslimi S-400 KONUSUNDA İLERLEME OLUR MU?
Türkiye-ABD bağlantılarına son periyotta en çok ziyan veren gelişmelerden biri, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemleri alması ve bunu 2019’da topraklarında konuşlandırmasıydı.
Bu gelişmeye son derece sert karşılık veren ABD, evvel Türkiye’yi F-35 yeni jenerasyon savaş uçağı programından çıkarttı, daha sonra Ankara’ya ABD’nin Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) kapsamında beş unsurluk bir yaptırım paketi uyguladı. Hala yürürlükte olan yaptırımların kalkmasının tek yolu, Türkiye’nin S-400 sistemine mesken sahipliği yapmaması.
Eski Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, son periyotta basına yaptığı açıklamalarda, ABD’nin S-400 sorunun tahlili için vakit zaman tekliflerde bulunduğunu fakat Ankara’nın bunları kabul etmediğini söylemişti. Çavuşoğlu, bu teklifler ortasında S-400’lerin Rusya’nın 24 Şubat 2022’de işgale başladığı Ukrayna’ya verilmesi olduğunu da belirtmişti.
Diplomatik kaynaklar, S-400 probleminin nasıl çözüleceğine ait taraflar ortasında şimdi bir anlayış birliğinin gelişmediğine dikkat çekiyor. Muhtemel tahlil yolunun, Türkiye-Rusya ilgilerine yansımaları olacağına dikkat çekiliyor ve bunun da durumu daha da karmaşıklaştırdığı belirtiliyor.
Türkiye, F-35 programından çıkarıldıktan sonra hava kuvvetlerinde zafiyet olmaması için F-16 müracaatında bulunmuştu. F-35’ler için yaklaşık 1.4 milyar dolar ödeyen Türkiye, bu paranın iade edilmesini istiyor.
ABD İLE EN DEĞERLİ SORUN KUZEY SURİYE
Türkiye ile ABD ortasındaki en kıymetli sorun Washington’un Kuzey Suriye’de büyük kısmını Halk Savunma Birlikleri’nin (YPG) oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ne (SDF), IŞİD ile uğraş için askeri ve siyasi dayanak vermesi oluşturuyor.
Türkiye, YPG’yi “PKK’nın Suriye kolu” olarak görüyor ve YPG’nin Suriye’nin kuzeydoğusunda farklı bir devlet kurmayı hedeflediğini sav ediyor. ABD’nin askeri dayanağı sayesinde bu bölgede YPG’nin hakimiyet kurduğunu belirten Türkiye, en son Ekim 2019’da düzenlediği hudut ötesi operasyonlarla bu projeyi engellemek durumunda kaldığını kaydediyor.
Bu argümanları reddeden ABD, SDF ile bağın taktiksel olduğunu belirtiyor, maksatlarının IŞİD’in tekrar canlanmasını önlemek olduğunu vurguluyor.
Erdoğan-Biden görüşmesinde bu bahsin ne kadar yer tuttuğu bilinmiyor. Fakat Erdoğan, NATO Doruğu sonunda düzenlediği basın toplantısında isim vermeden “ABD’nin terör örgütleriyle çarpık ilişkisinin” verdiği ziyandan bahsetti. Türkiye’nin talebi doğrultusunda “terörle mücadele” konusunda NATO bildirgesine daha kararlı tabirler konsa da, ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan bahisle ilgili yapılan açıklamada “Washington’un SDF ile iştirakinin süreceği” tabiri dikkat çekti.
Bu hususta yakın devirde kesin sonuç çıkması beklenmiyor. Buna rağmen Türkiye’nin Suriye ile olağanlaşma sürecinin de ABD’de rahatsızlık yarattığı biliniyor. İki sürecin nasıl gelişeceği, hem alandaki gelişmelere hem de Türkiye-Suriye olağanlaşma görüşmelerine bağlı olarak görülecek.
UKRAYNA KONUSUNDA GÖRÜŞLER ÖRTÜŞÜYOR
Getty ImagesNATO Zirvesi’nde görüldüğü üzere Batı açısından en yaşamsal bahis, Rusya’nın işgal teşebbüsüyle başlayan Ukrayna savaşı. Türkiye’nin savaş boyunca izlediği siyaset, genel olarak Batı tarafından yapan ve olumlu karşılanıyor.
Bu kapsamda, Erdoğan’ın Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelensky’nin son Türkiye ziyaretinde verdiği iletiler ve alınan kararlar, hem Kiev hem de NATO başşehirleri tarafından olumlu karşılandı.
Bu sürecin en değerli başlıklarından biri tahıl koridoru teşebbüsü. Türkiye’nin teşebbüsün sürmesi için yürüttüğü diplomasi takdir görüyor. Erdoğan son bildirilerinde 17 Temmuz’da mühleti dolacak olan teşebbüsün uzatılması için Rusya ile temasların sürdüğünü, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in teklifleri çerçevesinde müzakerelerin devam ettiğini kaydetmişti. Tahıl koridoru teşebbüsünün uzatılmasına ait alınacak olumlu kararın Ankara’nın rolü ve yükü açısından olumlu tesirler yaratacağı öngörülüyor.
RUSYA’YA YAPTIRIMLARIN DELİNMESI OLASILIĞI
Bu süreçte Batı’da soru işareti yaratan husus ise Türkiye ve Rusya ortasındaki münasebetlerin giderek derinleşmesi ve nükleer santral inşası üzere stratejik alanları da kapsaması. ABD ve Avrupa Birliği’nin (AB) yaptırımlarının başladığı periyottan itibaren Türkiye ve Rusya ortasındaki ticaret hacminin artması, Rusya’nın Batı pazarlarından ulaşamadığı elektronik ve teknolojik eserlere Türkiye aracılığıyla ulaştığı dertlerine neden olmuştu.
Türkiye ise Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu dışında alınan yaptırım kararlarına ilkesel olarak uymadığını fakat Rusya’nın ABD ve AB yaptırımlarını Türkiye üzerinden delmesine müsaade vermediğini kayda geçirmişti.
Diplomatik kaynaklara nazaran taraflar ortasında bu bahiste kâfi bir diyalog ve işbirliği ortamı var ve yakın gelecekte önemli bir sorun çıkması beklenmiyor. Türk bankaları ve büyük girişimcilerin mümkün bir yaptırım delinmesi durumunda ortaya çıkacak meselelerin farkında olduğu da kaydediliyor.
Bununla bir arada Putin’in Ağustos ayında Türkiye’ye yapması beklenen ziyaret ve bunun hem Türk-Rus münasebetlerine hem de Ukrayna savaşına tesirleri, dikkatli formda izlenecek gelişmeler ortasında bulunuyor.
BEYAZ SARAY’A DAVET OLUR MU?
Getty Images Trump, 2017’de Erdoğa’ı Beyaz Saray’da ağırlamıştı 20 Ocak 20212de misyona gelen Joe Biden, Erdoğan ile doruklar marjında birçok sefer bir ortaya geldi lakin Türk Cumhurbaşkanı’nı resmi bir ziyaret için davet etmedi.
Erdoğan, en son Donald Trump’ın başkanlığının birinci aylarında 15-16 Mayıs 2017’de Beyaz Saray’da ağırlanmıştı. O ziyaret sırasında Türk Büyükelçiliği önünde yaşanan olaylara Cumhurbaşkanlığı muhafazalarının dahil olması Türkiye-ABD ortasında buhrana neden olmuştu.
Erdoğan, Biden ile görüşmesi sırasında iki ülke ortasında kurulan Stratejik Mekanizma’ya atıfta bulunmuş ve bu düzeneğin bundan sonra önderler seviyesinde sürmesi gerektiğini kaydetmişti.
