Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran Türkiye’de doğuşta beklenen hayat müddeti 2019’dan bu yana kısalıyor.
Hafta başında açıklanan bilgilere nazaran doğuşta beklenen ortalama ömür müddeti 2019-2021 devrinde 77,7 yıldan, 2020-2022 periyodunda 77,5 yıla geriledi.
2017-2019 devri için bu mühlet 78,6 yıldı.
Dünya genelinde nüfusun ömür beklentisinde 2019’dan itibaren bariz bir düşüş var.
Kısalmanın ana sebebinin Covid-19 olduğu belirtiliyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan Nüfus Bilimci ve Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi’nde Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sutay Yavuz, ömür beklentisindeki gerilemede Covid-19’un tesirli olduğunu söylüyor ve toparlanma periyodunda olduğumuzu belirtiyor.
Covid-19, dünya genelinde birçok erken mevte neden oldu. Ömür beklentisinin düştüğü birçok ülkede gerileme birkaç yıl sürdü.
Avrupa ülkeleri, ABD ve Şili dahil 29 ülkede Covid-19’un ömür beklentisi üzerindeki tesirini inceleyen ve Ekim 2022’de yayımlanan bir bilimsel araştırmaya nazaran 2021’de yalnızca sekiz ülkede ömür beklentisi yine artmaya başladı.
İncelenen 21 ülkede hayat beklentisindeki düşüş 2021’de de devam etti. En fazla gerileme, hayat beklentisi 25 aydan fazla kısalan Bulgaristan’da yaşandı.
Sağlıklı ömür mühleti ne manaya geliyor, neden değerli?
Getty Images Türkiye’de insanların ömürlerinin yaklaşık 20 yılını hastalıklarla geçireceği iddia ediliyor. Doğumda beklenen ortalama hayat mühleti yeni doğan bir bireyin, doğduğu ülkedeki cari mevt oranlarına nazaran, kaç yıl yaşayacağını kestirim eden bir ölçüm.
Sürenin, ömür standartları, hayat biçimi, eğitim ve sıhhat hizmetlerine erişimle ilişkili olduğu belirtiliyor.
Bu faktörlerdeki düzgünleşme ömrü uzatırken, geçirilen yılların daha sağlıklı olmasını da sağlıyor.
Kişilerin ömrünün ne kadarını müreffeh geçireceği sağlıklı ömür müddeti beklentisiyle kestirim edilebiliyor.
Ulusal datalara nazaran Türkiye’de sağlıklı ömür mühleti yıllara nazaran uzuyor. Örneğin 2019-2021 periyodunda 58,1 yıl olan bu müddet 2020-2024 devrinde 58,4 yıla yükseldi.
Ancak ömür beklentisiyle birlikte ele alındığında bu, Türkiye’de insanların ömürlerinin yaklaşık 20 yılını hastalıklarla geçireceği manasına geliyor.
Nüfusun genç kesitleri için ulusal aşılama programları üzere tedbirleri almış ülkelerde yaşayanlar, kronik hastalıklara ne kadar geç yakalanırsa sağlıklı ömür müddeti o kadar uzuyor.
Prof. Dr. Yavuz, Türkiye’nin “daha erken yaşlar için değerli kazanımlar elde ettiğini ve bundan sonra ileri yaşlara odaklanması gerektiğini” vurguluyor.
Prof. Dr. Yavuz’un verdiği bilgiye nazaran, bireylerin ileri yaşlarını nasıl geçireceğine dair sosyo-ekonomik durumlarına nazaran üç farklı tablo var.
Bunlardan birincisi yaşamsal kırılganlığın erken başlayıp, erken mevtle sonuçlanması.
Etkilenen gruplarsa sosyo-ekonomik eşitsizliklerin en altında yer alan, sağlıklı beslenemeyen, gereksinim duyduğu tedaviye vaktinde erişemeyen, sigara üzere alışkanlıkları olan, hayatını çoğunlukla fizikî emeğiyle kazanan kesim.
İkinci tablo, yaşamsal kırılganlığa neden olan kalp-damar, tansiyon ya da şeker hastalıkları üzere kronik rahatsızlıklarla erken tanışma, fakat tedavi ve bakımla ömrün sürdürülmesi.
Prof. Dr. Yavuz, bunun Türkiye’de 65 yaş ve üstü için hakim tablo olduğunu belirtiyor.
“Ölüme kadar hastalıkla geçirilen bir müddet olması şahısların hayat kalitesini düşürürken, bakım ve tedavi gerektirmesi maliyetleri üst çekiyor” diyor.
İdeal olan üçüncü tablo ise, kronik hastalıkların 80 yaş ya da üstünde başladığı durum.
İkinci ve üçüncü tabloyu kıyaslayan Prof. Dr. Yavuz, “Aynı müddette yaşasalar da sağlıklı geçirilen müddet uzamış oluyor, maksadımız bu olmalı.” diyor.
Türkiye’de yayımlanan doğuşta hayat beklentisi istatistikleri vilayetlere ve cinsiyete nazaran sonuçlar sunuyor.
Örneğin Türkiye’de genel olarak bayanların erkeklerden 5,5 yıl daha uzun yaşaması bekleniyor.
2020-2022 periyodu datalarına nazaran ömür beklentisi erkekler için 74,8 yılken bayanlar için 80,3 yıl olarak gerçekleşti.
Ancak TÜİK hayat beklentisinin eğitim durumu ya da gelir kümeleriyle alakasına dair bilgiler paylaşmıyor.
Prof. Dr. Yavuz, “Verilerin net olmaması siyaset geliştirmekte yavaşlığa neden oluyor.
“Gelişmiş ülkelerde beşerler hangi gelir kümesinden olursa olsun sağlıklı hayat beklentisinde büyük uçurumlar oluşmuyor. Lakin Türkiye için durumu bilmiyoruz.” diyor.
Gerileme sürer mi?
Reuters 6 Şubat sarsıntılarında 50 binden fazla kişinin öldüğü açıklanmıştı. Uzmanlar Covid-19’un tesiriyle artan mevt oranlarının olağana dönmesiyle ömür beklentisinin uzamaya devam edeceği görüşünde.
BBC Türkçe‘ye konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Üyesi Alican Bahadır, beklenen hayat müddeti bilgilerinin vefat bilgileriyle birlikte kıymetlendirilmesi gerektiğine dikkat çekiyor.
TÜİK datalarına nazaran bin kişi başına mevt sayısını tabir eden kaba mevt suratı pandemiden evvelki yaklaşık on yıl boyunca binde 5,2 seviyesindeyken 2021’de binde 6,7’ye kadar çıktı.
Ulusal bilgilere nazaran Türkiye’de Covid-19 kaynaklı mevt sayısı 2020 yılında 22 bin 136 iken 2021 yılında 65 bin 198 oldu.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) ise 2022 yılında “alanında en yetkin” bilim insanları ve istatistikçilerle çalışarak yaptığı hesaplamayla Türkiye’de Covid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin gerçek sayısını 264 bin olarak açıklamıştı.
Bahadır, Türkiye’de açıklanan resmi bilgileri temel alarak, “Kaba vefat suratı 2022’de binde 5,9’a düşse de pandemi öncesi periyoda nazaran hala yüksek. Bu da beklenen hayat müddetini etkiliyor” diyor.
“DERİNLEŞEN EKONOMİK EZALAR…”
Covid-19’un sebep olduğu erken ölümlerin yanında pandemi yükünün sıhhat hizmetlerinde neden olduğu aksamanın ömür beklentisini olumsuz etkilediği düşünülüyor.
Türkiye’de 6 Şubat’ta yaşanan zelzelelerde 50 binden fazla kişinin öldüğü açıklanmıştı.
Alican Bahadır, bunlara ek olarak, “yıllardır derinleşen ekonomik zahmetler ve buna bağlı artan iş kazaları; yayılan mutsuzluk dalgasının tesiriyle intihar ve cinayetlerdeki artışın da erken ölümlerle alakalı” olduğunu söylüyor ve ekliyor:
“Pandemi hafiflese de devam ediyor. Sağlıklı ve keyifli yaşayabilmemiz için tüm bu sonuçların birlikte değerlendirilip, tedbirlerin alınması gerekiyor.”
