Getty Images 24 Mayıs’ta Süleyman Soylu’nun iştirakiyle Cerablus’ta düzenlenen temel atma merasimi Recep Tayyip Erdoğan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci çeşidi tamamlandıktan sonra yaptığı balkon konuşmasında “Katar’la işbirliği yaptık. Yeni iskan projesiyle birkaç yıl içinde 1 milyon kişinin dönüşünü temin edeceğiz” dedi.
Bunu seçimden birkaç gün evvel katıldığı yayında da söylemiş, daha evvel Afrin ve İdlib’de yapılan briket meskenler üzere değil, kalıcı binalar yapılacağını belirtmişti.
24 Mayıs’ta, yani ikinci cinsten dört gün evvel, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun iştirakiyle, Suriye’nin kuzeyindeki Cerablus’ta bir temel atma merasimi düzenlendi.
Soylu, “Bütün maliyetlerini, bütün projesini Katar Devlet Kalkınma Fonu’nun üstlendiği bu değerli adım için Nisan 2023’te AFAD Başkanlığı ile Katar Devlet Kalkınma Fonu ortasında bir protokol imzalandı” dedi.
Katar Kalkınma Fonu Genel Müdürü Khalifa Al-Kuwari’nin de katıldığı merasimde Soylu, 28 bin 681 konutluk projenin birinci etabı olan 5 bin konutluk kısmının temel atmasının gerçekleştiğini söyledi.
Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılar için yapılan bu konutların 60, 80, 100 metrekare olacağını, birebir vakitte tarım toprakları, ticaret, üretim-sanayi tesisleri, okul ve sıhhat ünitelerinin de bulunacağını belirten Soylu, iki buçuk üç yıl içinde 1 milyon Suriyelinin buraya gideceğini düşündüklerini söz etti.
Ancak hükümet tarafı söylemlerinde, Suriyelilerin zorla geri gönderilmesinin düşünülmediğini, istekli olarak buraya yerleşmek isteyeceklerini ısrarla belirtiyor.
Temeli atılan projeyle ilgili dikkat çeken birkaç ayrıntı var. Bunlar Katar Kalkınma Fonu’nun neden ve ne karşılığında Türkiye’yle bu türlü bir işbirliğine girdiği, Suriye idaresi ile Rusya’nın bu temel atma teşebbüsüne nasıl reaksiyon verdiği, kurulacak kentlerin güvenliği ve idaresinin kim tarafından sağlanacağı, son olarak da AFAD’ın rolü.
Katar Kalkınma Fonu internet sitesi ve mevzuyla ilgili Katar medyasında çıkan haberlerde projeye dair; 5 bin apartman ile cami, alışveriş merkezi, üç okul ve sıhhat merkezi dahil kamu kurumlarının, alt yapısıyla inşa edileceği proje kapsamında 50 bin şahsa hayat alanı sağlanacağını söz ediliyor.
Ancak inşaatı hangi şirketlerin yapacağı, bu şirketlerin Katar mı yoksa Türkiye merkezli mi olduğu ve nasıl seçildikleri, ne kadarlık bir bütçe ayrıldığı, Türkiye ile yapılan mutabakatın ayrıntıları ve AFAD’ın rolüne dair bir bilgi yer almıyor.
BBC Türkçe’nin mevzuyla ilgili bilgi almak için görüştüğü AFAD, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile görüşülmesi gerektiğini söyledi ve AFAD’ın projedeki rolüne dair bilgi vermedi.
‘Mülteci krizinin tam olarak çözülmesi, Suriye’de barışın sağlanmasına bağlı’
BBC Türkiye’nin konut projesi başlattığı Cerablus BBC Türkçe’ye konuşan Orta Doğu milletlerarası ilgiler uzmanı Mahmoud Allouch, bu projenin, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyindeki bölgeleri mültecilerin dönüşü için hazırlama eforları kapsamında olduğunu söylüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, bilhassa mahallî seçimler öncesinde yani aşağı üst bir yıl içinde en az 1 milyon mülteciyi geri göndermek istediğini vurguluyor.
“Bugüne kadar yalnızca yarım milyon Suriyeli mülteci Suriye’ye döndü. Bu sayı, yaklaşık üç buçuk milyona kıyasla hala az. Proje, mültecilerin bir kısmını geri göndermeyi başarabilir, lakin mülteci sıkıntısının tam olarak ele alınması, Suriye’de barışın sağlanmasıyla temaslı.”
‘Katar çok farklı şeylerin peşinde: İmaj, güvenlik, diplomatik destek’
Türkiye’nin, enflasyon ve zelzele nedeniyle büyük mali ve ekonomik baskılarla karşı karşıya olduğunu hatırlatan Allouch, bu nedenle, bu proje için bir ülke finansmanın çok değerli olduğunu belirtiyor.
Katar Kalkınma Fonu projenin, Suriye iç savaşı başladığından bu yana Katar’ın Suriyelilere dayanak ve insani yardım sağlama uğraşlarının bir modülü olduğu belirtiliyor.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan, Fransa’daki Arap ve Müslüman Dünyası Çalışmaları Enstitüsü’nden araştırmacı Thomas Pierret; Katar’ın bölgede, Türkiye’ye bu türlü bir takviye verip mültecilerin Kuzey Suriye’ye yerleştirilmesi için ödeme yapmaya hazır olan tek ülke olduğunu belirtiyor:
“Çünkü Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) Suriye rejimiyle barıştı. Merkezi hükümetle olağanlaşmaya gidiyorsanız, muhalif kümelerin elindeki bölgelerde gayrimenkul projelerini finanse etmezsiniz.
“Yapmaya istekli olsalar bile, ki değiller, bu neredeyse imkansız zira bu Suriye rejimi için bir çeşit provokasyon olur.”
Katar’ın maddi bir tasasının olmadığını, o nedenle Türkiye’nin Katar’a geri ödeme yapacağını düşünmediğini belirten Pierret, “Katar çok farklı şeylerin peşinde: İmaj, güvenlik, diplomatik takviye. Zira Suudi Arabistan ve BAE üzere komşularıyla bağları son vakitlerde büyük ölçüde güzelleşmiş olsa da bir krizin ne vakit patlayacağı aşikâr değil. Katar’ın bu müttefik ağlarını kurmasının nedeni bu ve siyasi, diplomatik ve askeri güce sahip olan Türkiye üzere kıymetli bir bölgesel oyuncunun dayanağını alması son derece faydalı” diyor.
‘Suriye durumdan hoşnut değil’
Getty ImagesSuriye hükümetine yakın Al-Watan gazetesi temel atma merasiminin sonraki günü, Türkiye’nin Suriye ile bağları olağanlaştırma tarafında süratli adımlar atma ihtimalinin uzak göründüğünü yazdı.
Gazetede, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun; yakın vakitte Suriye ve Türkiye’nin yanı sıra Rusya ve İran’dan yetkililerden oluşan bir komitenin toplanarak bir muahede üzerinde çalışmaya başlayacağını belirttiği basın açıklamalarını da yalanladı.
Geçtiğimiz ay Suriye ile Türkiye ortasında olağanlaşma adımlarının gündeme geldiğini, lakin bunların çoğunlukla Erdoğan idarenin seçmenlere, “mültecileri Suriye’ye geri göndermek için uzlaşmaya çalıştığı” izlenimi vermek istemesiyle alakalı olduğunu ekleyen Pierret, “Erdoğan’ın bu hususta hiçbir vakit çok önemli olmadığını düşünüyorum” diyor.
Pierret, “Genel konuşursak Suriye rejimi resmi olarak Suriye’nin kuzeyinde Türk işgali olduğunu varsayıyor, buna yeni Osmanlı işgali diyen resmi makamlar var” derken, Suriye idaresinin son haftalarda Türk ordusunun Suriye topraklarından büsbütün geri çekilmesi konusunda ısrarcı olduklarını, hatta önemli bir müzakere için geri çekilmeyi ön şart olarak sunduğunu hatırlatıyor:
“Erdoğan ise dinlemek istemiyor. Türkiye, birliklerini Suriye içinde tutarken bir cins olağanlaşma istedi lakin mülteciler için yeni kentler inşa etmek, Türkiye’nin gerçek niyetinin Kuzey Suriye’de kalmak olduğunun en âlâ göstergesi.
“Milyarlarca Katar parasıyla 50 bin kişilik bir kent inşa etmek istiyorlar ve sonra geri çekilip rejim ve Rusların orayı mahvetmesine, insanları tekrar hududun ötesine itmesine müsaade vermeleri ne kadar gerçekçi? Bu teşebbüs sahiden Türkiye’nin burada kalacağını gösteriyor. Ve natürel ki Suriye rejimi bundan çok mutsuzdur.”
Her ne kadar Suriye rejiminin bu projeyle ilgili tutumunun son derece açık ve olumsuz olduğu bilinse de Pierret bu inşaatların başlatılmasına reaksiyon göstermeyeceğini düşünüyor.
Allouch Suriye rejiminin, elbette Türkiye’nin kuzey Suriye’deki rolünü güçlendirdiği için projeye karşı çıkacağını belirtiyor. Ancak, “Gerçekte bu bölgelerde savaşın sebep olduğu yıkımı güzelleştirmeye yardımcı olduğu sürece Suriye bundan yarar görebilir” kelamlarını ekliyor. Rusya’nın projeyi onaylamasının, rejimin alacağı pozisyonundan daha kıymetli olduğunu ekliyor.
Rusya’nın hali ne?
Getty ImagesSuriye rejimi için meşruiyet, egemenlik nedenleriyle değerli olsa da Rusya için bu türlü olmadığını belirten Pierret, “Rusya için Kuzey Suriye’deki bu uzun periyodik Türk varlığını kabul etmek, Türkiye ile iştiraki sürdürmek için ödenmesi gereken bir bedel. Lakin olağan ki Türkler dışarıda olsaydı Rusya daha keyifli olurdu” diyor.
“Türkiye’yi büsbütün NATO ve ABD’nin kollarına itmemek için Ruslar, iki taraf ortasında arabuluculuk yapan Türkiye’ye sahip olmaktan ziyadesiyle keyifli.”
“Rusya, Erdoğan’ın, kendisine ülke içinde baskı oluşturan mülteci meselesini çözmesi gerektiğinin farkında” diyen Allouch ise, “Türkiye’nin münasebetlerinin geleceği için bir muahedeye ulaşmak ismine Şam’la diyaloğunu tertip içinde sürdürdüğü ve mültecilerin dönüşüne yardımcı olduğu sürece bu projeye karşı olduğunu düşünmüyorum” diyor.
Bölgenin güvenliği ve yönetimi
Bu yeni kurulacak bölgenin idaresiyle ilgili detayları bilmediğini fakat Kuzey Suriye’deki öteki topraklardakine misal olacağını varsaydığını belirten Pierret, burada çok katmanlı bir idarenin, mahallî yetkililerle Türk makamlarının karmaşık bir kombinasyonu olabileceğine işaret ediyor:
“Yerel kurullar birtakım şeyleri yapıyor, güvenliği Suriye Ulusal Ordusu’nun (SMO) elinde olduğu varsayılabilir, Türk kurumları da muhakkak başlı vazifeleri icra ediyor. İşbölümü son derece karmaşık. Örneğin yalnızca okullara bakarsak, mahallî meclisler tarafından, Suriye İçişleri tarafından, Türkiye tarafından yönetilen okulları var.”
İletişime geçtiğimiz Katar Kalkınma Fonu, AFAD, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan mevzuyla ilgili karşılık alamadık.
