TÜSİAD’ın “Türkiye endüstrisinin bugününe bakış ve öneriler” raporu çarpıcı tespitler içeriyor. Dr. Nurşen Numanoğlu, F. Hazal İnce ve Berkay Kekül’ün hazırladığı rapora nazaran son 20 yılda endüstride olup bitenler şöyle özetlenebilir:
Beyaz eşya ve otomotiv öncülüğündeki gelişme durdu
Türkiye imalat sanayi son 20-25 yıl içinde otomotiv ile beyaz eşya kesimlerinin öncülüğünde teknoloji içeriği düşük olan bölümlerin yükte olduğu bir yapıdan orta ve orta-yüksek teknolojili eserlerin üretildiği kesimlerin kıymet kazandığı bir yapıya gerçek evrildi. Lakin yapısal dönüşümün durakladı ve yüksek teknolojili eserlere gerçek bir hareket gerçekleşmedi.
İhracatta teknolojik değişim 2000’lerin ortalarında kesildi
İhracatta, 2000’li yılların ortalarına kadar düşük teknolojili eserlerden orta ve orta-yüksek teknolojili eserlere bir yönelim gerçekleşti lakin daha sonra teknolojik yenilenme durağanlaştı, yüksek teknolojili eserlerin hissesinde kayda kıymet bir artış sağlamadı.
Verimliliği az artan işletmelerin pazar hisseleri daha fazla arttı
Sanayide yapısal değişimin duraklamasına paralel olarak verimlilik artışı hudutlu oldu. İmalat sanayi genelinde iş gücü verimliliği az da olsa artarken toplam faktör verimliliği az da olsa düştü. Teşebbüsler ortası bileşen, bir diğer tabir ile kaynakların teşebbüsler ortası dağılımı, yalnızca kriz yıllarında müspet (yani toplam faktör verimliliğini artıracak biçimde) gerçekleşti. Teşebbüsler ortası bileşenin negatif tesiri bölümlerin verimlilik artışının önünde kıymetli bir mani oluşturdu. Verimliliği daha az artan işletmelerin pazar hisseleri daha fazla arttı. Verimliliği yüksek şirketlerin pazar hissesi artışı düşük kaldı.
Ar-Ge harcaması arttı fakat verimlilik artışı sonlu kaldı
İmalat sanayinde Ar-Ge harcamalarının ciroya oranı hem imalat sanayi genelinde hem de aşikâr başlı kesimler itibariyle arttı. Lakin Ar-Ge harcamaları artmasına karşın imalat sanayi genelinde verimlilik artışının hudutlu kalmış olması teşebbüsler ortası bileşendeki olumsuz eğilimin iktisada maliyetini daha açık biçimde ortaya koyuyor.
Beşeri maharet eksikliği dönüşümü engelledi
Türkiye’nin beşeri maharetler konusundaki eksiklikleri endüstride dönüşümü engelleyebilecek en değerli etkenlerden biridir. Bu pürüzün aşılması yalnızca yüksek öğretimde değil eğitimin tüm basamaklarında kalitenin artırılması ve daha eşit erişimin gerçekleştirilmesini gerektiriyor.
DYY’nin azalması teknoloji ediniminde zorluk yarattı
Teknoloji üretimini ve kullanımını kolaylaştıran ve hızlandıran kıymetli etkenlerden biri de direkt yabancı sermaye yatırımları (DYY) olduğu dikkate alındığında, Türkiye’de direkt yabancı sermaye yatırımlarının azalma eğiliminde olması, imalat sanayi hissesinin da düşme eğilimi içinde olması teknoloji edinimi konusunda zorluk yaratıyor.
Sanayisizleşme durdu, imalat sanayi hissesi arttı
İmalat endüstrinin GSYİH içindeki hissesi 2021 itibariyle yüzde 22. Bu oran 1998 seviyesi ile tıpkı. Orta periyotta bu hisse yüzde 15.2 (2009) seviyesine kadar düştü, bir çeşit sanayisizleşme periyodu yaşandıysa da son yılarda tekrar toparlanarak yüzde 22’ye çıktı. Bu Türkiye ile tıpkı kümedeki ülkeler içinde uygun sayılabilecek bir seviye.
Otomotiv, dokuma, besin, eczacılık ve mobilya geriledi
İmalat sanayi alt kesimlerinin katma paha hisseleri 2005-2021 yılları ortasında değişiklik gösterdi. İncelenen 24 dalda 12’sinin katma kıymet hisseleri artarken, 12’sinin düştü. En dikkat cazibeli gelişme otomotivde oldu. Ülke ihracatında çok değerli rol oynayan motorlu kara taşıtları bölümünün katma kıymet hissesi %9,2’dan %7,54’e düştü. Ana metal, kağıt, kimya üzere değerli bölümlerin katma paha hissesi artarken, otomotivin yanı sıra dokumacılık, besin, eczacılık, mobilya, giysi üzere bölümlerde düşüşler oldu.
İhracat verimlilik artış suratı son 10 yılda düştü
İhracatın kalitesini ölçmek için kullanılan göstergelerden biri olan ve ihracatın “verimlilik düzeyi” olarak da bilinen sofistikasyon endeksinde (EXPY) Türkiye ihracatı için bulgular şöyledir: EXPY endeksi 2002-2007 yılları ortasında yıllık ortalama %0,7 oranında artarken artış suratı 2008-2021 yılları ortasında yıllık ortalama %0,3 seviyesine düştü. Yani Türkiye’de ihracat verimliliğinin artış suratı son 10 yılda evvelki periyoda nazaran önemli biçimde düştü.
NE YAPILMALI?
Raporda bu zorlukların aşılması için aktif bir sanayi siyaseti tasarımı ve uygulamasına muhtaçlık duyulduğu belirtilerek şöyle deniliyor:
“Bunun için de öncelikle verimlilik artışını sınırlayan etkenlerin, özel olarak da verimliliği görece yüksek şirketlerin pazar hisselerinin neden başkalarına nazaran geride kaldığının anlaşılması gerekmektedir. Teşvik sisteminin sistematik tesir tahliline tabi tutulması ve teşvik siyasetlerinin tesir tahlillerinin sonuçlarına nazaran gözden geçirilmesi öncelikli bir bahistir. Teşvik sisteminin ikiz dönüşümün (dijitalleşme ve karbon ayak izinin azaltılmasını da içeren yeşil dönüşüm) gereklerine nazaran şekillendirilmesi kıymet arz etmektedir.
Bütün bunların gerçekleşmesiyle Türkiye endüstrisinin gelecekte dönüşüm yarışına öncülük eden ülkeler ortasında yer alması, şirketler ile yerli ve yabancı tedarikçiler ortasında köprü kuran kapsayıcı sanayi iş birliklerinin oluşturulduğu bir ekosistemin oluşturulması ve ikiz dönüşümün yarattığı birçok fırsattan yararlanarak rekabet avantajı elde edebilmesi mümkün hale gelecektir.”
Ekonomi
