Aileler çocukları üstün zekâ tanısı aldıktan sonra ağır ve karmaşık hisler yaşarlar. Genelde de evvel bir memnunluk ve gurur, sonra şaşkınlık, heyecan, gerisinden da en düzgün geleceği nasıl sağlarım tasası, bu durumu nasıl yöneteceğim ve nasıl yol alacağım soruları ve bilinmezlik oluşur. Öğretmenler genelde sınıflarında üstün zekâlı çocuk olmasını istemezler; elbette ki bunun temelinde alanla ilgili bilgi ve yönetme eksikliği vardır. Toplumda üstün zekâ ile ilgili genel kanı ise küçücük yaşlarda karmaşık matematik ve fizik sorunlarını çözebilen, ayaküstü dört basamaklı sayıların çarpımı sorulduğunda adeta bir makine üzere karşılık verebilen, yaşından büyük laflar eden, her an kusursuz fikirleri olan, akıllı ve uslu, verileni ve ötesini çabucak anlayan, icat yapabilen, karmaşık sorunları anında çözebilen geleceğin minik bilim insanlarıdır.
NEDİR BU ÜSTÜN ZEKÂ?
Üstün zekâ kavramı, zekâ testleri ile belirlenen bir bilişsel seviye durumudur. Kendi yaşıtlarının yüzde 98’inden ileri seviyede olduğunu gösterir. Hepsi bu! Ne toplumsal gelişimleri ne mizaçları ne hayalleri ne de ahlaki kıymetleri ile ilgili bilgi verir. Yalnızca yaşıtlarına nazaran bilişsel seviyedeki farklılığı tespit eder. Ülkemizde milletlerarası ve ulusal zekâ testleri ile ölçülen zekâ, her test için farklı referans aralığına nazaran kıymetlendirilir. Çocuğun test sonucu “110 ya da 125” demek testin referans aralığının ne olduğu bilinmeden bir mana tabir etmez. Üstün zekâlı çocuklar MEB Özel Eğitim Rehberlik Genel Müdürlüğü’nde farklılaştırılmış eğitime gereksinim duyan dört kümeden biridir. Görme engelli, işitsel engelli ve zihinsel engelli çocuklarımız (özel ihtiyaçlı çocuklar) ve üstün zekâlı (özel yetenekli) çocuklarımız özel eğitim başlığı altındadır. Bu bağlamda üstün zekâ onlara tanınan imkânların kısıtlılığı, okul sayılarının yok denecek kadar az olması ve toplumda üstün zekâlı bireylerle ilgili önyargılar açısından dezavantajlı kümelerin en dezavantajlısıdır, denilebilir. Üstün zekâ ve yetenek her çağda yüksek beklentileri beraberinde getiren bir husus olmuştur. Beklentilerin düz bir bakış açısı ile yüksek olması anlaşılabilir bir durum olarak gözükse de temelde üstün zekâlıların aşağıdaki özellikleri onları hayat seyahatlerinde çok zorlayan durumlar olarak karşımıza çıkar.
YORGUN VE ÇARESİZ
Onlar birçok vakit mükemmeliyetçi yapıları nedeni ile kendilerini çıkmaz bir döngünün içinde yorgun ve çaresiz bir halde bulabilirler. Başarısızlıklara katlanamaz üzere dursalar da kendilerine koydukları yüksek maksatlar nedeni ile başaramadıklarında “değersizlik” duygusu yaşarlar. Değersizlik duygusu yetişkinlikte bile baş edilmesi sıkıntı bir histir. Üstün zekâlı çocuklar ve bireyler tıpkı vakitte duyusal hassasiyetleri nedeni ile de anlaşılmazlar ve genelde zorluklar yaşarlar. Yüksek sese ve kokulara duyarlılardır. Kıyafetleri konusunda seçicilerdir. Bunlar ne takıntı ne de uyumsuzluktur. Ayrıyeten hayal güçleri mükemmel ve yaratıcılıkları da hayranlık bırakıcı seviyededir. Hayal güçlerini destekleyecek fantastik sinemalar ve kıssalara, anime ve animasyonlara, mangalara ilgi duyarlar. Bilişsel seviyede yaşıtlarının ilerisinde olan lakin duygusal manada hassasiyetleri yüksek ve hislerini ağır yaşayan bu küme için asenkron gelişim kelam hususudur. Üstün zekâlı bir gencin şu cümlesi asenkron gelişimi vurgular “Hayatım boyunca yetişkinler için çocuk, yaşıtlarım ortasında ise yetişkin üzere kaldım.
ARKADAŞ ÖZLEMİ
Bunun doğal denilebilecek bir sonucu olarak da arkadaşları ile bağlantılarda kabul ve adaptasyon sorunu yaşarlar. Birçoklarının en çok hasret çektikleri şey “arkadaş”tır. Tüm bu özelliklere bir de her yerde ve her şartta adalet arayışlarını da eklersek üstün zekâlı çocuklar için durum çok daha karmaşık hale gelir. Dezavantajlı ve dayanak isteyen üstün zekâlılar için ülkemiz sıkıntı bir coğrafyadır. Bunun en kıymetli nedenlerinden biri ailelerin bilhassa üstün zekâ tanısı aldıktan sonra çocuktan beklentilerinin artmasıdır. Meğer üstün zekâlı çocuklar kendilerine uygun olmayan eğitim süreçlerine (normal müfredata) eklemlendiklerinde, anlaşılması ve desteklenmesi gereken özellikleri göz gerisi edildiğinde, akademik muvaffakiyetin temel gösterge ve emel sayıldığı durumlarda inanılmaz zorlanmaktadır. Bunu farklılaştırılmış eğitim alan çocukların her iki kurumda nasıl farklı hissettikleri ve davrandıkları bağlamındaki değerlendirmelerde fark etmemek imkânsızdır. Tarama süreçleri ile öğrenci alan ve farklılaştırılmış eğitim imkânı sunan tek kamu kurumu Bilim Sanat Eğitim Merkezleridir (BİLSEM). BİLSEM’ler ilkokul devrinden lise son sınıfa kadar eğitim verir. 2021 yılından itibaren taramaya girecek çocukların sayılarına yüzde 20 kota getirilmesi ve seçimlerin üstün zekâ kavramına ve gerçeklerine uzak öğretmenler tarafından yapılması sorunludur zira üstün zekâ kimi vakit sorun ve öğrenme zahmeti üzere duran durumların ya da uyumsuz ve nizam bozan davranışların ardında kalan ve göz arkası edilen bir durum olabilir.
FARKLILAŞTIRILMIŞ EĞİTİM
ARGEM özel yetenekli öğrenciler için açılmış birinci resmi başka okuldur. Öğrencilerin tamamı okulda yatılı olarak tahsile devam etmektedirler. Okulun öğrenci seçimi BİLSEM’lerden yapılmaktadır. Ayrıyeten üstün zekâlılara yönelik çok az sayıda özel okul olduğu üzere, özel okulların kendi bünyelerinde açtığı üstün zekâlılar sınıfları vardır. Bunların dışında özel kurumlar tarafından düzenlenen yaz ve kış okulları, kamplar vb. mevcuttur. Sonuçta, üstün zekâ her devir dikkatle ele alınması gereken bir bahis olmasına karşın bilhassa 2000’li yılardan sonra sosyolojik dinamiklerin de tesiri ile ailelerin adeta gıpta ettikleri, olması için çabaladıkları, desteklenmesi gereken bir farklılık ve dezavantajdan öte bir övünç kaynağı olarak görülen riskli bir kavram haline gelmiştir. Elbette ki birebir durum öğretmenler ve eğitim süreçlerindeki öteki bileşenler için de geçerlidir. Kapatılmasaydı ülkemiz ve toplum nasıl olurdu diye sormadan geçemeyeceğimiz en kıymetli alan çalışmaları ve uygulamalarından biri olan Köy Enstitüleri modeli ise üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler için en uygun modelleme olarak görülmektedir, denilebilir. Yaşayarak öğrenme, toplumsal gelişim ve yarar temelli olan bu model dünyada eğitim alanında âlâ örnek gösterilen eğitim süreçleri ile benzerlikleri açısından Cumhuriyet periyodunun en güçlü projesidir.
