2014 yılında bir gök taşı Dünya’nın atmosferine girerek Pasifik ada ülkesi Papua Yeni Gine yakınlarında yere ulaşmadan modüllere ayrılmış, modülleri ise muhtemelen deniz yatağına dağılmıştı. Atmosferde yanan ve geriye ufak izler bırakan gök taşları olağan dışı şeyler değil. NASA, uzaydan her gün Dünya’ya 50 ton kaya düştüğünü iddia ediyor. Ancak Harvard’da çalışan astrofizikçi Avi Leob, geçenlerde (CNEOS 2014-01-08 yahut IM1 isimli) özel bir meteorun uzaylılara ilişkin olabileceğini öne sürdüğünde manşetlere çıktı.
GÖK TAŞI HAKKINDA HALA KUŞKULAR VAR
Populer Science Türkçe’de yer alan ayrıntılarda, astrofizik alanlarındaki pek çok meslektaşı ve Dünya Dışı Ömür Arayışı (SETI) tertibi da Loeb’in tezlerine hayli kuşkulu yaklaştığı aktarılıyor. CNEOS 2014-01-08 isimli bu gök taşının gerçek manada yıldızlararası bir obje olduğundan da kuşkuları var. Fakat Loeb’in tezi ve buna cevaben gelen tenkitler, değerli soru işaretleri doğuruyor:
Veriler genelde çok ufak yahut uzak ya da meçhulken, uzaydaki hayatın delilini bulup bulmadığınıza nasıl karar verirsiniz? Ayrıyeten bulgularınızı nasıl paylaşırsınız?
Penn Eyalet üniversitesinde çalışan gökbilim profesörü Jason Wright, “Bu büyük bir sorun” diyor. “SETI’de bunları tespit sonrası protokoller formunda isimlendiriyoruz.”
ABD’den Carl Sagan ve Frank Drake ile Sovyetler’den Nicolai Kardaşev ve Iosif Şklovski’nin de ortalarında bulunduğu, 1960’lar ile 70’lerde SETI’de çalışan bilim insanları, dünya dışı kaynaktan gelen muhtemel radyo sinyallerini nasıl değerlendirebileceklerine yönelik bir dizi protokol belirlediler.
İlk adım, argümanların ufak bir küme içerisinde tutulması. “Bir şey bulduğunuzu düşündüğünüzde, onu halka açıklamadan sırf başka bilim insanlarıyla paylaşabilmeniz gerekiyor” diyen Wright, bunun gününümüzde “kulağa inanılmaz derecede naif” gelebileceğini ama internet öncesi devir için mantıklı olduğunu belirtiyor.
Sinyali tahlil ettikten ve Dünya’dan çıkan radyo sinyallerini uzaylı zannetmediklerinden emin olduktan sonra, “İşte o vakit büyük bir duyuru yaparsınız; BM’ye masraf, devletlere gidersiniz.”
Wright, Soğuk Savaş periyodundaki SETI’nin tespit sonrası protokollerinde, daha belgisiz sinyallerin yahut bulguların öngörülmemiş olduğunu söylüyor. Lakin bunlar, NASA’nın Mars’a gönderdiği Viking misyonları sırasında uzay aracında yürütülen birtakım deneylerle 1970’lerin başları kadar erken bir vakitte ortaya çıkmaya başlamış.
Kızıl Gezegen’deki organik bileşenlerin ve uzaydaki mümkün ömrün mevcudiyetini tespit hedefi taşıyan bu testlerde, meçhul ve çelişkili sonuçlar elde edildi. Viking 1 uzay aracında gerçekleştirilen bir biyoloji deneyinde, organik bileşenlerin varlığına dönük bir olumlu, bir olumsuz ve bir belgisiz sonuç alındı. Deneyde çalışan ve 2021’de ölen baş bilim insanı Gilbert Levin, 2012 kadar yakın bir vakitte, aslında deneyde Mars’ta ömür işaretlerinin bulunduğunu argüman etmişti.
Ardından ise 1996 yılında bilim insanlarından oluşan ve NASA Johnson Uzay Merkezinde çalışan David McKay’ın öncülük ettiği bir araştırma ekibi, Alan Hills 84001 formunda bilinen Mars kökenli bir gök taşını incelemeye başlamış. Kadronun üyeleri, bu uzay kayasında fosilleşmiş bir Mars hayatının delilini keşfettiklerine o kadar ikna olmuş ki, Lider Bill Clinton’a ulaşmışlar. Clinton da ulusa sesleniş konuşmasında “bulguların hayat mümkünlüğünü gösterdiğini” söz etmiş.
Bilim topluluğu sonraları McKay ve grubunun yanılgılı olduğunu düşünse de, Arizona Eyalet Üniversitesinde çalışan astrofizikçi Steven Desch, “Net biçimde bir şey bulduklarına inansalar bile, mevzu hakkında yayımladıkları birinci makalede makul derecede sağduyulu olduklarını” aktarıyor.
1996 yılındaki bu duyurudan beri bilim insanları, uzaydaki ömür işaretlerine yönelik farklı düzeylerdeki bulguları farklı şartlar altında nasıl değerlendireceklerine çok daha fazla baş yordu. Avrupa Uzay Ajansının 2028 yılında Kızıl Gezegen’e fırlatılması beklenen yer keşif aracı, ExoMars vazifesi Rosalind Franklin’de, karmaşık bir “biyolojik imza puanı” formülü kullanılacak ve deneylerde bulunacak uzaylılara ilişkin işaretlerin güvenilirliği sıralanacak.
Wright, uzaydaki muhtemel hayat ispatlarının bu halde kıymetlendirilmesi için bilgilerdeki karıştırıcı değişkenlerin hangileri olduğunu anlamanın büyük değer taşıdığını belirtiyor. Öbür bir sözle; aradığınız şeyin o olduğunu zannetmenize sebep olabilecek ne tıp şeyler tespit edebilirsiniz?
Teknolojik kökenli işaretler yahut gök taşlarındaki fosilleşmiş hayat işaretlerinde karıştırıcı değişkenler, kelam konusu cisimleri uzaydaki yaşama hitap etmeden oluşturabilecek süreçler. Nihayetinde birden fazla bilim insanı Alan Hills 84001’de mikrobiyal hayat fosili üzere görünen şeyin, öteki kimyasal yahut jeolojik süreçlerle oluşmuş olabileceğine karar vermiş.
Loeb ve araştırma ekibi Papu Yeni Gine açıklarında manyetik bir kızak kullanarak, uzay kayasının beklenen yörüngesi boyunca deniz yatağını sürükledi. Buradan ufak metal küreler topladılar. (Ada ülkesindeki yetkililer, materyallerin kanunsuz biçimde alınmış olabileceğini ileri sürüyor.) Gökbilimci, blogunda yayımladığı yazısında araştırma grubunun demir, titanyum ve magnezyumdan oluşan, “bilinen insan üretimi alaşımlara yahut tanıdık asteroitlere benzemeyen” bir alaşımdan meydana gelen olağandışı nitelikte manyetik gereçler çıkardığını söylüyor. Asteroidin uzaylı teknolojisiyle üretilmiş olup olmadığını sordu.
Fakat SETI uzmanları Wright’ın, bu küçük kürelerin okyanus tabanında ufak metalik kesimler meydana getiren öteki pek çok kaynaktan çıkmadığını da doğrulaması gerekeceğini söylüyor.
Deniz tabanının sıradan gök taşlarına ilişkin ufak kesimlerle dolu olduğunu belirten Desch, “Bunları Dünya’ya çarpan [yıldızlararası olmayan] asteroid hususlarından çıkmış küçük küreler de dahil daha sıradan olasılıklar ile karşılaştırmak zorundasınız” diyor. Akabinde ise volkanik kül ve yapay kürecikler var; “Kömür santrallerinden çıkan şeyler de deniz tabanına yerleşiyor.”
Ayrıca mümkün bir ömür işaretini daha sıradan alternatifler ile karşılaştırırken, bilimdeki en zorunlu karşılaştırma biçimini uygulamak da değerli; yani denetim numunesini. Örneğin NASA’nın 2021 yılında Mars’a inen Perseverance yer keşif aracı, 2030’ların başlarında Dünya’ya getirilecek kaya ve toprak örnekleri topluyor.
Herhangi bir ömür işaretinin aslında Mars’a Dünya’dan götürülen bir kirletici olmadığını anlamak için araç, teoride numuneleri kirletebilecek Dünya kaynaklı hususlar içeren beş “şahit tüp” taşıyor. Şahit tüplerin Mars’ta kısa müddetliğine açılması, bilim beşerlerine Mars’taki bir numunenin karasal kaynaklı kirlenmeyle nasıl görüneceğine dair bir kalıp sunacak.
Desch’e nazaran deniz tabanını trol ağıyla yıldızlararası gök taşlarına ilişkin işaretler için ararken uygulamak çok daha kolay. “100 kilometre öteye gidip oradan eşya toplayın ve farklı olup olmadıklarına bakın” diyor. “Aynı karışımı her yerde bulursanız, bu uzaylılara ilişkin olan değil; doğal bir şeydir.”
Loeb, araştırma kadrosunun buldukları kürelerin aslında bu gök taşından olduğuna, öteki kaynaklardan olmadığına inandığını söylüyor. Popular Science’a yazdığı bir epostada şöyle aktarıyor: “Ufak kürelerin bileşiminin yanısıra gök taşının güzergâhı, volkanik küllerinkinden farklı. Denetim numunelerimiz, gök taşının güzergâhından onlarca kilometre uzaktan alındı ve gök taşının güzergâhındaki küreciklerden 10 kat daha düşük ölçüde oldukları ortaya çıkarıldı.”
Loeb, Harvard Üniversitesi Gözlemevinde duran bu gereçler üzerinde daha fazla laboratuvar tahlili yürütmeyi planlıyor. Tarihi rehber alacak olursak, uzaydaki mümkün hayatın meçhul işaretlerinin doğrulanması şimdiye kadar büyük ve tamamlanmamış bir misyon olduğundan, bu tahlilin son derece sıkı olması gerecek.
Ancak bu durum, dünya dışı ömrün varlığına kesin olarak işaret eden hiçbir şart olmadığı manasına gelmiyor. Şayet uzayda gezen zeki uzaylılar sahiden Dünya’yı ziyaret edebilecek kabiliyettelerse, elbette 1950’lerdeki bir bilimkurgu klişesini yerine getirebilir ve Beyaz Saray’a inip lider ile konuşmak isteyebilirler.
“Bir öteki örnek ise yıldızlararası bir gök taşının kalıntısı olan teknolojik bir alet bulunması” diye yazıyor Leob. “Böyle bir cismin tanıdık gelmeyen bileşenleri olabilir ve üzerinde ‘Ötegezegen malı’ yazmayabilir.”
Ancak Wright’e nazaran doğal araçlarla üretilemeyecek bir radyo sinyalinin tespit edilmesi, daha ikna edici olabilir. “Dar bant radyo sinyalleri yalnızca teknolojiyle üretilebilir” diyor Wright ve dar bir frekans aralığına kodlanıp, bant genişliğini tesirli biçimde kullanarak data ileten radyo sinyallerinden bahsediyor. “Teknoloji ve uzay kaynaklı olduğundan, lokal olmadığı için bize ilişkin olmadığından emin oldukları bir sürü senaryo” canlandırıyor. SETI Enstitüsünün ABD’nin Kaliforniya eyaletinde birkaç çanaktan oluşan Allen Teleskop Dizisi, bu türlü bir sinyali tespit etmek için tasarlanmış.
Fakat uzaylı bir radyo vericisinin tespit edilmesi bile külliyen yeni bir tahlil düzeyi gerektirebilir. Zira sinyali almanız sinyalin sizin için olduğu, onun şifresini çözetebileceğiniz yahut konuşmaya çalıştığınızda göndericinin karşılık vereceği manasına gelmez. Wright şöyle söylüyor: “‘Tamam, bu yıldızdan radyo sinyali yayılıyor’ diyoruz. Bazen onları görüyor, bazen görmüyorsunuz. Katiyetle teknolojikler. Evet, radyo vericileri var. Tüm bildiğimiz bu.”
