Güneş sistemindeki en büyük fırtına, Büyük Kırmızı Leke formunda isimlendirilen 16.000 kilometre genişliğindeki bir yüksek basınç alanı. Bu büyük yapı, binlerce yıldır Jüpiter’in yüzeyini süslüyor.
MEGA FIRTINALAR YAKLAŞIK 20 İLA 30 YILDA BİR GERÇEKLEŞİYOR
Araştırma, Berkeley – California Üniversitesi ve Michigan Üniversitesinde çalışan gökbilimciler tarafından yürütüldü. Bilim insanları gezegen yüzeyinin altından gelen bu radyo dalgalarıyla, amonyak gazının dağılımında uzun periyotlu bozulumlar gerçekleştiğini keşfetti.
Populer Science Türkçe’nin yer verdiği çalışma iki hafta evvel Science Advances bülteninde yayımlandı.
Mega fırtınalar Satürn’de yaklaşık 20 ila 30 yılda bir gerçekleşirken, Dünya’da görülen kasırgalara benziyorlar fakat çok daha büyükler. Dünya’daki kasırgaların bilakis, Satürn’ün atmosferindeki mega fırtınalara neyin sebep olduğunu kimse bilmiyor. Bu fırtınalar çoğunlukla hidrojen ve helyumdan meydana gelirken iz ölçüde metan, su ve amonyak da barındırıyorlar.
Michigan Üniversitesinde çalışan yardımcı profesör ve makalenin baş müellifi Cheng Li, “Güneş sistemindeki en büyük fırtınaların işleyişini anlamak, fırtına kuramını daha geniş kozmik bir bağlama yerleştiriyor ve mevcut bilgimize meydan okuyarak, karasal meteorolojinin hudutlarını zorluyor” diyor.
Berkeley – California Üniversitesinde çalışan dünya ve gezegen bilimleri profesörü Imke de Pater, kırk yılı aşkın müddettir gaz devleri üzerinde çalışma yapıyor ve bu gezegenlerin bileşimi ile onları eşsiz hale getiren şeyleri daha güzel anlamaya çalışıyor. Pater bu kapsamda ABD’nin New Mexico eyaletindeki Karl G. Jansky Çok Geniş Teleskop Dizisi’ni kullanarak, gezegenin derinliklerinden gelen radyo dalgalarını inceliyor.
“Radyo dalga uzunluklarında, dev gezegenlerin görünür bulut katmanlarının altını inceliyoruz. Kimyasal yansımalar ve dinamikler bir gezegenin atmosfer bileşimini değiştireceğinden, gezegenin gerçek atmosferik bileşimini belirlemek için kelam konusu bulut katmanlarının altında müşahede yapılması gerekiyor” diyor bilim insanı. “Bu bileşim, gezegen oluşum modellerinde anahtar bir parametre niteliği taşıyor. Radyo müşahedeleri, dev gezegenlerin atmosferlerinde hem global hem mahallî ölçeklerde ısı transferi, bulut oluşumu ve konveksiyon akımları da dahil olmak üzere dinamik, fizikî ve kimyasal süreçlerin belirlenmesine yardımcı oluyor.”
Yeni çalışmada aktarıldığı üzere de Pater, Li ve Berkeley – California Üniversitesinde yüksek lisans öğrencisi olan Chris Moeckel, gezegenden yayılan radyo sinyallerinde şaşırtan bir şey olduğunu keşfetmeyi başardı: Atmosferdeki amonyak gazının yoğunluğunda anormallikler var. Bilim insanları bu durumu, geçmişte gezegenin kuzey yarımküresinde meydana gelen mega fırtınalara bağladılar.
Araştırma grubuna nazaran amonyak yoğunluğu, amonyak buzundan oluşan en üstteki bulut katmanının çabucak altında yer alan orta irtifalarda daha düşük. Ama atmosferin 100 ila 200 kilometre derinlerinde yer alan daha düşük irtifalarda zenginleşiyor. Bilim insanları amonyağın, üst atmosferden alt atmosfere yağış ve yine buharlaşma süreçleriyle aktarıldığını düşünüyor. Dahası bu tesir yüzlerce yıl sürebiliyor.
Çalışmada, hem Satürn hem de Jüpiter’in hidrojen gazından meydana gelmesine karşın iki gaz devinin oldukça farklı olduğu daha da fazla ortaya çıkarılıyor. Jüpiter’de troposferik anormallikler varken, bunlar bölgeler (beyazımsı kuşaklar) ve kemerler (koyumsu kuşaklar) ile ilişkilendirildi.
Sebepleri ise Satürn’deki üzere fırtınalar değil. Bu iki komşu gaz devi ortasındaki kayda bedel farklılık, bilim insanlarının gaz devleri ve başka gezegenlerde mega fırtına oluşumuna dair bildiklerine meydan okuyor. Bulgular ayrıyeten gelecekte bu tıp fırtınaların ötegezegenlerde nasıl bulunup inceleneceğine dair bilgiler sağlayabilir.
